Chúng tôi không dám mạo muội nói lên những xác quyết riêng tư. Chúng tôi chỉ xin trích đăng nguyên văn bài giáo lý của ĐTC Gioan Phaolô II về đề tài này để đánh tan mọi ngại ngùng và e dè nơi một số người con trong Giáo Hội. Bài này được ngài nói trong buổi triều yết chung ngày 17-9-1997 và được đăng tải trên báo Osservatore Romano, số 39, ngày 24-9-1997:
1. Sau khi tuyên bố Đức Maria là một “thành viên trổi vượt”, là “kiểu mẫu” và “gương sáng” của Giáo Hội, Công đồng Vatican II nói: “Giáo hội Công giáo, được Chúa Thánh Thần chỉ dạy, dâng lên Người tình con thảo, như đối với người Mẹ rất đáng mến yêu” (LG 53).
Nói đúng ra, bản văn Công đồng không minh nhiên gán tước hiệu “Mẹ Giáo Hội” cho Đức Trinh Nữ Rất Thánh, nhưng bản văn đó biểu thị không sai lầm nội dung của nó khi lặp lại lời tuyên bố của Đức Giáo hoàng Benedictus XIV cách đây đã hơn hai thế kỷ, vào năm 1748 (x. Bullarium Romanum, bộ 2, cuốn 2, số 61, tr. 428).
Trong văn kiện này, Vị tiền nhiệm đáng kính của tôi, khi mô tả những tình cảm con thảo của Giáo Hội nhìn nhận Đức Maria là người Mẹ yêu quý nhất của mình, đã gián tiếp tuyên bố Người là Mẹ Giáo Hội.
2. Tước hiệu nói lên tương quan mẫu tử của Đức Maria với Giáo Hội. Tước hiệu này ít được sử dụng trong quá khứ, nhưng mới đây trở nên phổ biến hơn trong những công bố của Huấn quyền Giáo Hội và trong sự sùng kính của người Kitô hữu. Đầu tiên, người tín hữu kêu cầu Đức Maria với tước hiệu “Mẹ Thiên Chúa”, “Mẹ tín hữu” hay là “Mẹ chúng con” để nhấn mạnh tới tương quan cá nhân của Người với từng đứa con của mình.
Về sau do sự chú ý nhiều hơn tới mầu nhiệm Giáo Hội và mối tương quan của Đức Maria với Giáo Hội, nên Đức Trinh Nữ Rất Thánh bắt đầu được kêu cầu thường xuyên hơn như là “Mẹ Giáo Hội”.
Trước Công đồng Vatican II, kiểu nói này được Đức Leo XIII sử dụng khi quả quyết rằng Đức Maria “đúng thật là Mẹ Giáo Hội” (Acta Leonis XIII, 15, 302). Tước hiệu này về sau được sử dụng nhiều lần trong các giáo huấn của Đức Gioan XXIII và Phaolô VI.
3. Cho dù tước hiệu “Mẹ Giáo Hội” được gán cho Đức Maria mới đây thôi, nhưng tước hiệu ấy lại diễn tả tương quan mẫu tử giữa Đức Trinh Nữ Rất Thánh và Giáo Hội như nhiều bản văn Tân Ước đã minh chứng.
Ngay từ lúc Truyền Tin, Đức Maria đã được kêu mời thuận ý khai mở Vương Quốc của Đấng Mêsia mà sau này sẽ được hoàn tất với sự hình thành Giáo Hội.
Tại Cana, khi xin Con mình thi hành quyền năng cứu thế của Người, Đức Maria đã góp phần cơ bản vào việc ghi dấu đức tin trong cộng đoàn các môn đệ đầu tiên và hợp tác trong việc khai mở Nước Chúa, một nước đặt “mầm mống” và “khởi điểm” nơi Giáo Hội (x. HT 5).
Trên Núi Sọ, khi kết hợp với hy lễ của Con mình, Đức Maria đã góp phần hợp tác, trong tư cách là một người mẹ, vào công trình cứu chuộc dưới hình thức của một cuộc sinh hạ đau đớn để sinh ra nhân loại mới.
Khi nói lời: “Thưa Bà, này là con của Bà”, Đấng Chịu Đóng Đinh tuyên bố Đức Maria là Mẹ không những đối với tông đồ Gioan mà còn với tất cả các môn đệ. Chính tác giả Tin Mừng, khi nói Chúa Giêsu chết “để quy tụ con cái Thiên Chúa đang tản mác khắp nơi về một mối” (Ga 11,52), đã ám chỉ rằng việc khai sinh Giáo Hội là hoa quả của hy lễ cứu chuộc mà Đức Maria đã kết hợp với cuộc khai sinh này như một người mẹ.
Thánh sử Luca nhắc tới sự hiện diện của Mẹ Chúa Giêsu trong cộng đoàn đầu tiên ở Jerusalem (Cv 1,14). Như vậy, Thánh sử nhấn mạnh vai trò làm mẹ của Đức Maria trong Giáo Hội mới sinh, bằng cách so sánh vai trò đó với vai trò của Người khi sinh ra Đấng Cứu Thế. Chiều kích làm mẹ như thế trở thành một yếu tố cơ bản trong tương quan của Đức Maria với dân tộc mới gồm những người được cứu chuộc.
4. Căn cứ theo Thánh Kinh, giáo huấn của các giáo phụ nhìn nhận chức làm Mẹ của Đức Maria trong công trình của Đức Kitô và do đó, trong công trình của Giáo Hội, dù bằng những từ ngữ không luôn luôn chính xác.
Theo Thánh Ireneus, Đức Maria “trở nên nguyên nhân cứu rỗi cho toàn thể dòng giống loài người” (Adv Haer. 3, 22, 4; PG 7, 959), và lòng thanh sạch của Đức Trinh Nữ “tái sinh người ta trong Thiên Chúa” (Adv Haer. 4, 33, 11; PG 7, 1080). Điều đó được Thánh Ambrosius lặp lại: “Một Trinh Nữ đã sinh ra Đấng Cứu Rỗi cho thế gian, một Trinh Nữ đã mang sự sống đến cho mọi loài” (Ep. 63, 33; PL 16, 1198), và nhiều giáo phụ khác cũng lặp lại khi gọi Đức Maria là “Mẹ của ơn cứu rỗi” (Severian Gabala, Oratio 6 de mundi Creatione, 10; PG 54, 4; Faustus of Riez, Max. Bibl. Patrum, VI, 620-621).
Vào thời Trung Cổ, Thánh Anselmus khẩn cầu với Đức Maria thế này: “Mẹ là Mẹ của sự công chính và của cả những người được công chính hoá, là Mẹ sự hoà giải và của cả những người được hoà giải, là Mẹ sự cứu rỗi và cả những người được cứu rỗi” (Oratio 52, 8; PL 158, 957), còn nhiều tác giả khác lại gán cho Người tước hiệu “Mẹ ân sủng” và “Mẹ sự sống”.
Đức Giáo hoàng Phaolô VI tuyên bố Đức Maria là “Mẹ Giáo Hội”.
5. Như thế, tước hiệu “Mẹ Giáo Hội” phản ánh niềm xác tín sâu xa của người tín hữu Kitô, vì họ nhìn thấy nơi Đức Maria không những là người Mẹ của bản thân Chúa Kitô, nhưng còn là Mẹ của tín hữu. Người đã được nhìn nhận là Mẹ của Ơn Cứu Rỗi, Mẹ Sự Sống và Mẹ Ân Sủng, Mẹ những người được cứu chuộc và Mẹ kẻ sống, thì thật chính đáng khi tuyên xưng Người là Mẹ Giáo Hội. ĐTC Phaolô VI đã muốn Công đồng Vatican II tuyên bố “Đức Maria là Mẹ Giáo Hội, nghĩa là của toàn thể Dân Chúa, của người tín hữu và các mục tử của họ”. Chính ĐTC Phaolô VI thực hiện điều đó khi đọc bài diễn văn bế mạc khoá 3 của Công đồng (21-11-1964), và ngài cũng yêu cầu rằng: “Từ nay ước mong toàn thể dân Kitô giáo sẽ tôn kính và khẩn cầu Đức Trinh Nữ Rất Thánh với tước hiệu này” (AAS 1964, 37).
Như vậy, Vị tiền nhiệm đáng kính của tôi đã minh nhiên phát biểu giáo lý chứa đựng trong chương 8 của Hiến chế Lumen Gentium, và mong rằng tước hiệu ĐỨC MARIA MẸ GIÁO HỘI sẽ có một vị trí quan trọng hơn trong phụng vụ và trong lòng đạo đức của dân Kitô giáo”.