Aya là một sinh viên Nhật Bản. Cô thích đọc tất cả các loại sách. Khi Aya đi đến các hiệu sách, cô thấy những cuốn sách được viết bởi các nhà văn từ khắp nơi trên thế giới. Cô yêu những nhà văn Nhật Bản như Shushaku Endo và Haruki Murakami. Nhưng cô cũng rất thích nhiều nhà văn khác - như văn hào Nga, Leo Tolstoy và nhà văn người Scotland, Sir Arthur Conan Doyle. 

Aya không chỉ có thể đọc bằng tiếng Nhật mẹ đẻ của mình mà cô còn đọc được những sách được viết bằng những ngôn ngữ khác. Aya không bao giờ nghĩ về điều này. Nhưng cô có thể đọc những cuốn sách này là vì cô làm công việc của người dịch thuật. 

Sách là hình thức đặc biệt của truyền thông. Các nhà văn viết sách để truyền đạt ý tưởng về những điều như tình yêu, niềm tin, văn hoá và thậm chí cả chính trị nữa. Sách là một phương thức tuyệt vời để trao đổi ý tưởng giữa các nền văn hoá. Tuy nhiên, nếu không có dịch thuật, sự trao đổi này có thể không bao giờ xảy ra.

Hầu hết chẳng ai quan tâm nhiều đến người dịch sách. Tên tuổi của họ không được biết đến như những nhà văn. Nhưng thực ra công việc của họ không kém phần khó khăn và quan trọng. Người dịch phải am hiểu cuốn sách mà mình dịch. Họ cũng phải có kỹ năng viết lách.

Công việc của người dịch không phải đơn thuần chỉ dịch từng từ trong một câu từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Người dịch còn phải tập trung vào việc dịch làm sao để giữ được nguyên nghĩa của nhà văn. Để làm được điều này, dịch giả phải suy nghĩ liên kết những nhóm từ hoặc thậm chí các trang của cuốn sách khi họ dịch. 

Người dịch còn phải xét đến nền văn hoá của độc giả, đối tượng mà họ đang dịch. Thông thường, những ý tưởng và thậm chí ngôn từ là đặc thù đối với một nền văn hoá. Vì vậy, dịch giả phải giải thích những ý tưởng văn hoá này. Đôi khi, người dịch có thể chỉ đơn giản chọn lựa một từ khác để diễn tả rõ ràng hơn về ý nghĩa của nhà văn.

Chúng ta đơn cử một ví dụ. Những dịch giả đã dịch cuốn “Harry Potter and the Philosopher’s Stone” sang khoảng 70 ngôn ngữ khác nhau. Đức ngữ là một trong những ngôn ngữ này. Phiên bản tiếng Anh của cuốn sách có nhan đề là “Harry Potter and the Philosopher’s Stone”. Tuy nhiên, thuật ngữ “Philosopher’s Stone” (Hòn đá của Triết gia) không dịch sang tiếng Đức chính xác được. Ý tưởng về “Philosopher’s Stone” là một ý tưởng cổ xưa. Trải qua nhiều năm, thuật ngữ này đã trở thành một biểu tượng của kiến thức hoàn hảo. Thuật ngữ này đã được sử dụng trong các câu chuyện tiếng Anh suốt quá trình lịch sử. Tuy nhiên, các dịch giả nghĩ rằng người nói tiếng Đức sẽ không hiểu thuật ngữ này rõ cho lắm. Vì vậy, người dịch sang tiếng Đức đã thay đổi tên của cuốn sách là “Harry Potter and the Stone of Wisdom”. “Stone of Wisdom” (Hòn đá của Người Khôn ngoan) tương tự như “Philosopher’s Stone”. Bề mặt của từ ngữ thì không giống; nhưng, trong tiếng Đức, “Stone of Wisdom” biểu đạt ý tưởng của “Philosopher’s Stone”.

Việc thay đổi tựa đề của một cuốn sách là một quyết định quan trọng. Tuy nhiên, người dịch đã đưa ra hàng trăm những thay đổi nhỏ với mỗi cuốn sách cá biệt. Những thay đổi này làm cho ý nghĩa được trong sáng. Tuy nhiên, dịch giả phải hết sức thận trọng. Quá nhiều thay đổi có thể dẫn đến sự thay đổi văn phong. Phong cách văn chương của một tác phẩm thường là những gì làm cho nó thú vị hay dễ đọc. Vì vậy, điều quan trọng là người dịch viết theo phong cách tương tự của nhà văn. 

Một bản dịch tốt sẽ dẫn đến sự cân đối, hài hoà. Nó biểu đạt ý tưởng của nhà văn sang một nền văn hoá mới một cách rõ ràng. Tuy nhiên, nó còn đại diện cho phong cách của nhà văn. Một bản dịch không tốt sẽ không nắm bắt được đầy đủ ý nghĩa của từ ngữ, sắc thái biểu đạt của từ. Và nó không mang đến cho người đọc cảm thụ được những điều mà nhà văn muốn nói, muốn độc giả cảm nhận. Một bản dịch tồi có thể thay đổi hoàn toàn cách mà người ta cảm thụ đối với một tác phẩm hay một ý tưởng. Tim Parks là một nhà văn ở Vương quốc Anh. Ông viết điều này trên báo Guardian.

“Nếu dịch không tốt..., bạn sẽ hiểu được ý tưởng, nhưng không hiểu được phong cách của nhà văn. Hoặc tác phẩm sẽ tiêu biểu cho phong cách của nhà văn, nhưng sẽ bỏ sót những ý tưởng. Người dịch tốt là người hiểu biết sâu sắc văn bản gốc và các mạch nguồn tinh hoa trong ngôn ngữ của mình. Người dịch sẽ kết hợp phong cách và ý tưởng với nhau. Đây không những là điều gì đó mới mẻ mà còn là sự trung thành với nguyên bản.”

Nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của một tác phẩm được ví như hai mặt của một tờ giấy, không thể tách rời nhau, cần có sự tác động hỗ tương.

Trở thành một dịch giả tốt có thể mất nhiều năm. Edith Grossman đã có hơn 40 năm dịch thuật. Gần đây bà đã viết một cuốn sách nhan đề “Why translate the problem”. Trong đó, bà viết: 

“Để bước đầu hướng tới việc tạo một bản dịch tốt, dịch giả cần phải phát triển một cảm giác phong phú về phong cách trong cả hai ngôn ngữ. Họ phải mở rộng kiến thức của họ về sắc thái biểu cảm của từ ngữ. Họ phải biết sự giao tiếp và quy ước xã hội xoay quanh các từ ngữ ấy, và... họ phải biết sức hấp dẫn của các từ ngữ đó tạo ra.”

Việc dịch luôn là vấn đề quan trọng đối với sự trao đổi ý tưởng giữa các nền văn hoá. Tuy nhiên, trong quá khứ, một cuốn sách được dịch thường khó khăn đối các nhà văn. Công ty xuất bản lớn không quan tâm đến việc dịch hầu hết các sách. Dịch thuật rất tốn kém. Nó đòi hỏi sự nghiên cứu công phu. Và việc thông tin liên lạc giữa các nhà văn nước ngoài và các công ty xuất bản có thể khó khăn. Kết quả là, chỉ có những sách bán chạy nhất mới được dịch sang các ngôn ngữ khác. 

Tuy nhiên, ngày nay, những người từ các nền văn hoá khác nhau được giao tiếp và chia sẻ ý tưởng hơn bao giờ hết. Sự toàn cầu hoá ngày càng tăng đã làm cho việc dịch thuật quan trọng hơn. Và điều đó đang thay đổi thị trường xuất bản và dịch thuật.

Giờ đây, độc giả và các công ty xuất bản để tìm hiểu về cuốn sách phổ biến được viết bằng các ngôn ngữ khác trở nên dễ dàng hơn. Độc giả yêu cầu bản dịch của cuốn sách mà họ muốn đọc. Và các công ty xuất bản lớn đang bắt đầu thực hiện việc dịch thuật nhiều hơn.

Khi những thay đổi thị trường xuất bản toàn cầu, có một nhu cầu lớn hơn cho những dịch giả giỏi. Tuy nhiên, hầu hết mọi người sẽ vẫn không bao giờ biết tên tuổi của họ ngay cả những dịch giả chuyên môn nhất. Nhưng dịch giả Daniel Hahn tin rằng đây cũng là một điều tốt. Trên website của mình, ông viết:

“Với tư cách là một dịch giả, công việc của chúng ta trở nên vô hình càng tốt. Độc giả không nhận thấy sự hiện diện của chúng ta ở đó chút nào. Độc giả đi đến cuối cùng của cuốn sách và suy nghĩ: ‘Khoan đã, tôi không nói được tiếng Anh! Làm thế nào mà điều đó diễn ra?’ Đây chính là niềm vinh dự cao quý nhất khi công việc của chúng ta không được chú ý.”