Trong
“Hội nghị Quốc tế Thường niên về Quản lý Khoa Lâm sàng”, Giáo sư Viên
Chung, Giám đốc Nhà Xuất bản Đại học Y khoa Dung Hợp của Trung Quốc, đã
phát biểu chủ đề diễn thuyết mang tên “Bác sĩ làm việc thích ứng với văn
hoá”. Ngữ điệu của ông bình thường nhưng lại chỉ ra những sai lầm khắp
nơi, rất nhiều ví dụ làm cho người ta phải suy nghĩ sâu sắc; hội trường
với hơn 300 người nghe đều lặng ngắt như tờ. Rốt cục, Giáo sư Viên Chung
đã nói đến những điều gì? Dưới đây là toàn bộ bài diễn thuyết của ông:
Một
người tìm tôi xem bệnh, họ đem hết những việc riêng tư của mình nói cho
tôi biết, cởi hết quần áo cho tôi kiểm tra, đem hết những thống khổ kể
cho tôi, đem cả sinh mệnh mà giao cho tôi, những người này (bác sĩ) chỉ
đứng thứ hai sau Thần, chứ không còn là một người bình thường.
Bởi
vì có thương yêu mới có việc chữa bệnh và bệnh viện, nếu như sự yêu
thương này mất đi thì không thể gọi là chữa bệnh mà nó trở thành giao
dịch, một giao dịch sẽ không có sự tôn nghiêm.
Khi
Đài Truyền hình Trung ương truyền bá những quảng cáo giả dối “Ngậm ăn
đông trùng hạ thảo”, “Cuộc sống số một”…, thì chúng ta có thể nói trắng
ra rằng toàn bộ các nhánh sông đều đã bị ô nhiễm, không có con cá nào có
thể thoát khỏi bị ô nhiễm, phương pháp xử lý ô nhiễm chỉ có thể là xử
lý từ thượng du.
Thường
xuyên có nhiều sinh viên hỏi tôi tính nhân văn của y khoa có chỗ lợi
ích nào? Tôi muốn từ hai mặt mà nói, mặt thứ nhất là giá trị quan, mặt
thứ hai là giá trị nhân văn. Giá trị quan là đạo, giá trị nhân văn là
thuật.
Sự tôn nghiêm bên trong giá trị quan
Đầu
tiên, tôi muốn nói một chút về “đạo”. Hiện nay đã đến cuối năm rồi, rất
nhiều bệnh viện đều sẽ mở đại hội tổng kết trong tháng này. Tôi có nghe
qua một chút khi viện trưởng bệnh viện bắt đầu đại hội, ông nói: “Một
năm đã qua, trải qua nỗ lực không ngừng của toàn thể công nhân viên chức
bệnh viện, bệnh nhân nằm ở viện chúng ta tăng 20%, bệnh nhân ở phòng
khám bệnh của chúng ta tăng 30%, thu nhập của chúng ta tăng thêm 10%.”
Thế
đấy, những lời này có phải là có vấn đề gì không? Có thể các vị chủ
nhiệm và các bác sĩ ngồi đây đều sẽ cảm thấy đây là một việc rất tự
nhiên. Kỳ thực, tôi nói cho mọi người biết, những lời này không nên được
nói ra từ một viện trưởng, mà phải là lời của nhà kinh doanh, viện
trưởng chúng ta nên nói những điều gì? Điều chúng ta nên nói là: “Chúng
ta đã chữa khỏi cho bao nhiêu người, chúng ta đã giúp được cho bao nhiêu
người.”
Chúng
ta đã quên mất cái gì gọi là bệnh viện, chẳng phải giá trị quan đã gặp
bất trắc. Cũng có bác sĩ nói cho tôi biết, bản thân anh ta làm bác sĩ là
để kiếm tiền. Điều này vốn không sai, nhưng tôi muốn nói cho các vị
rằng, nếu chỉ muốn kiếm tiền thì đừng bao giờ làm bác sĩ. Có nhiều công
việc trong xã hội này so với nghề bác sĩ vẫn kiếm được rất nhiều tiền,
buôn bán bất động sản, khai thác mỏ, tài chính, IT… Thế nhưng, chỉ có
hai nghề vừa kiếm ra tiền vừa được sự tôn nghiêm, một là bác sĩ, hai là
giáo viên. Ở Nhật Bản, chỉ có hai nghề có thể được gọi là “tiên sinh”,
đó chính là hai nghề này, bác sĩ và giáo viên.
Tôi
có một người bạn, là trưởng phòng nghiên cứu khoa học bệnh viện Hiệp
Hoà, Bắc Kinh, ông ta là người Tân Cương. Ông ấy từng kể cho tôi một
chuyện, người Duy Ngô Nhĩ tin rằng con người khi chết đi có thể lên
trời, nhưng không phải ai cũng có cơ hội lên trên đó mà phải trải qua
thảo luận tập thể. Tham quan, công an xấu, trật tự đô thị xấu phải bị
đày xuống địa ngục; nhưng chỉ có hai nghề có thể lên trời mà chẳng cần
bàn cãi nhiều, đó chính là nghề bác sĩ và giáo viên.
Điều
gì gọi là tôn nghiêm? Tôi cũng là một bác sĩ, tôi cũng có nhận thức về
điều này. Một người tìm tôi xem bệnh, đem hết những tâm tư thầm kín kể
cho tôi nghe, cởi hết quần áo cho tôi kiểm tra, đem hết những thống khổ
nói cho tôi biết, giao cả sinh mệnh cho tôi, loại người này chỉ xếp sau
Thần mà thôi, không phải người bình thường. Nếu như bác sĩ không xem
thật kỹ bệnh mà chỉ xem túi tiền của người bệnh, người bệnh sẽ hận các
vị đến chết.
Cơ
Đốc giáo có hai điều rất quan trọng, một là quan niệm thần thánh, hai
là tinh thần bác ái. Quan niệm thần thánh cho tôi biết bác sĩ là tập thể
những người ưu tú. Hội trưởng Hiệp hội Bác sĩ Trung Quốc là Trương Nhạn
Linh từng nói với tôi, ông ấy đến Nhật Bản vào thập niên 90. Ở Nhật lúc
đó có một người thường xuyên đến thăm hỏi các bác sĩ, điều này khiến
tập thể bác sĩ Trung Quốc rất lấy làm lạ, “chúng tôi không phải đoàn đại
biểu chính trị, cũng không phải đoàn đại biểu kinh tế, cũng không phải
đoàn đại biểu ngoại giao, mà chỉ là một nhóm bác sĩ”. Cuối cùng, người
kia mới nói một câu: “Tôi cả đời muốn làm bác sĩ, nhưng thi không đậu,
thế nên tôi tôn kính bác sĩ.”
Chủ
tịch Bệnh viện Hoà Mục Gia, Bắc Kinh, Lý Bích Tinh, là người Do Thái,
bà từng nói với tôi vì sao người Do Thái nhiều người thành công, thông
minh hơn những người khác. Kỳ thực là vì người Do Thái có quan niệm thần
thánh. Người Do Thái tin rằng họ là con dân của Thượng Đế, cho nên họ
so với người khác càng nỗ lực, càng chăm chỉ, cũng càng dễ thành công.
Bác
sĩ nếu có được quan niệm thần thánh, họ sẽ là những người ưu tú nhất,
bất kể là ở phương diện nào, dù cho là thầy thuốc làng, họ cũng sẽ là
những người ưu tú nhất nơi đó. Hai ngày trước, Đài Loan có một bác sĩ
rất ưu tú là Kha Văn Triết, hiện đã thành thị trưởng thành phố Đài Bắc.
Không chỉ là bác sĩ, ông còn là lãnh đạo, một bác sĩ giỏi không chỉ về
kỹ thuật mà còn về nhân phẩm, nó giúp ông sự ủng hộ và tán thành của mọi
người.
Tuy
nhiên, ai ai trong chúng ta cũng biết, mấy năm nay xã hội chúng ta phải
đối mặt với rất nhiều vấn đề. Sinh viên y khoa Đại học Phục, Thượng
Hải, đầu độc chết chính bạn học cùng ký túc xá, cậu ta đã nói một câu:
“Tôi là ‘cái xác người trống rỗng’, không có giá trị quan.”
Tôi
không biết mọi người có từng nghĩ tới chưa, tại sao cậu ta là “cái xác
người trống rỗng”? Suy nghĩ một chút mấy năm nay vẫn có một số sinh viên
đại học giết người, như Mã Gia Tước, Dược Gia Hâm. Những năm nay chúng
ta đã sáng tạo ra tài phú vật chất cực lớn, thế nhưng chúng ta đã sáng
tạo được tài phú tinh thần chưa? Mọi người có thể để tay lên ngực tự hỏi
lòng mình. Quốc gia chúng ta có rất nhiều mỹ đức truyền thống, lòng yêu
nước, yêu quê hương, giảng hiếu tận, giảng cần kiệm, giảng lấy đức phục
người, giảng thiên hạ công bằng, giảng tiết kiệm phục lễ, khắc kỉ phục
lễ (lời của Khổng Tử: ước chế tự thân khôi phục lễ nghĩa), giảng lễ
nghĩa nhân trí tín, thế nhưng dường như hiện nay chẳng ai giảng về điều
này nữa.
Sự cứu rỗi của tinh thần nhân văn
Thư
cục Trung Hoa vừa xuất bản 2 cuốn tài liệu giảng dạy cơ sở văn hoá
truyền thống Trung Hoa của Đài Loan. Các bạn Đài Loan của tôi đều cho
tôi biết, họ từ nhỏ đều đọc “Luận ngữ”, còn chúng ta thì làm gì? Bài học
đạo đức phẩm cách tư tưởng của chúng ta ở tập thể là “bịt tai lại mà đi
trộm chuông”. Có giáo sư Bắc Đại nói rằng chúng ta mấy năm nay đều bồi
dưỡng rất nhiều “người tư tưởng ích kỷ một cách tinh xảo”, cái gì gọi là
người tư tưởng ích kỷ một cách tinh xảo? “Tinh xảo” là thông minh, “tư
lợi” là mọi thứ đều lấy tự ngã làm trung tâm.
Chúng
ta nên thật sự phản tỉnh lại, có một lần tôi và Sa Beining nói chuyện
tại Vũ Hán, ông ta hỏi tôi: “Ngành nghề chữa bệnh như thế nào?”. Tôi
liền đáp lại: “Trước hết đừng nói ngành nghề chữa bệnh như thế nào, khi
Đài Truyền hình Trung ương truyền bá những quảng cáo giả dối như “Ngậm
ăn đông trùng hạ thảo” “Life No.1”…, đã nói rõ toàn thể dòng sông đã bị ô
nhiễm, không có con cá nào thoát khỏi ô nhiễm, cách xử lý ô nhiễm là xử
lý từ thượng du. Tổng Bí thư Trung ương Đảng là ông Tập, hiện đang xử
lý thượng du, dòng sông có lẽ rất nhanh sạch sẽ.”
Điều
này kỳ thực là giá trị quan. Các vị đều là những chuyên gia lớn nắm giữ
kỹ thuật tiên tiến các loại, có đầy người bản lĩnh có thể làm hai
chuyện. Một là thấy việc nghĩa hăng hái làm, thấy việc bất bình ra tay
tương trợ; hai là chặn đường cướp bóc. Làm tốt làm xấu, bản chất văn hoá
trong nội tâm người ấy sẽ quyết định lựa chọn cuối cùng của mình.
Có
vị bác sĩ cho tôi biết, ông ta trong ngày đầu tiên đi làm ở khoa tiêu
hoá, mỗi ngày ít nhất phải hoàn thành chỉ tiêu là chữa bệnh được cho một
người. Thế nhưng hôm đó ông ta cả ngày một bệnh nhân cũng không có, mà
giờ tan ca sắp đến. Khi ấy, một nông dân bị bệnh tim mạch vì bị đeo sai
số nhầm khoa và tìm đến. Do đó, ông đã làm trái lương tâm mà xem bệnh và
kê thuốc cho người nông dân này. Khi bệnh nhân lấy thuốc rồi quay lại
hỏi, ông ta cảm thấy nội tâm thật sự áy náy. Ông ta bèn bảo người nông
dân này hãy tới lấy số lần nữa để đi khám tim mạch, người nông dân đó
đột nhiên khóc ròng nói: “Tôi đã dùng hết tiền rồi.” Vị bác sĩ này sau
khi đã bộc bạch chuyện của mình với đồng nghiệp thì cảm giác xấu hổ cứ
vây lấy tâm can, từ đó rời bỏ bệnh viện, không làm bác sĩ nữa.
Khi
các viện trưởng, cán bộ cấp trên chế định chính sách, đừng bao giờ để
bác sĩ chúng ta phải phải hi sinh sự lương thiện để đổi lấy quyền lợi
chính đáng lúc đó. Vốn dĩ anh ta nên có tiền lương 1 vạn đồng nhưng chỉ
phát cho anh ta 2.000, còn 8.000 đồng để anh ta tự mình kiếm lời; đây là
hành vi gian ác.
Cái
gì là bệnh viện? Trong thời Trung Cổ, xã hội của Cơ Đốc giáo có rất
nhiều người nghèo là ăn mày lang thang khắp nơi, không ai quản đến. Vì
thế, họ đã bố trí một nơi để họ giảm bớt khổ cực, cuối cùng từ từ tạo
thành bệnh viện. Cái gì là chữa bệnh? Chữa bệnh khởi nguyên là một tấm
lòng đồng cảm, con người quý ở chỗ có tâm đồng cảm, lòng thương xót. Vì
chứng kiến thấy người khác bị đau khổ, chịu khổ chịu nạn mà mình cũng
cảm thấy thương xót mà giúp đỡ người ta, đây mới gọi là chữa bệnh... Bởi
vì yêu thương mới có chữa bệnh và bệnh viện, nếu mất đi tinh thần này
thì không thể gọi là bệnh viện, mà gọi là giao dịch, nó không có tôn
nghiêm.
Chúng
ta cơ hồ đem bệnh viện trở thành một cái xí nghiệp, nhóm lãnh đạo của
chúng ta cả đám mở hội họp, điều thích nhất nói đến là “bệnh viện chúng
ta 500 triệu, bệnh viện chúng ta 800 triệu, bệnh viện chúng ta 900
triệu, bệnh viện chúng ta 1,2 tỷ, bệnh viện chúng ta 2 tỷ”. Tại sao chủ
nhiệm khoa phụ sản Bệnh viện Hiệp Hoà, Lang Cảnh, và viện sĩ nói rằng
nhân viên phòng y tế mỗi tuần phải đọc một cuốn sách ngoài chuyên môn,
chính là vì để mở rộng mặt tri thức. Bác sĩ chúng ta nên học được cách
giao tiếp với người, chúng ta không thể chỉ học mỗi cách giao tiếp với
bệnh tật.
“Có
khi đi trị liệu, thường xuyên giúp đỡ, lại luôn là an ủi”, luôn là an
ủi, thế nhưng chúng ta có năng lực an ủi không? Cái này hoàn toàn là
nhân văn y học phải được bồi đắp. Chỗ khác biệt giữa bác sĩ Trung Quốc
và bác sĩ Mỹ là ở chỗ nào? Bác sĩ Trung Quốc hiện nay kinh nghiệm lâm
sàng vô cùng phong phú, chúng ta đã làm nhiều giải phẫu như thế. Thế
nhưng so sánh bác sĩ Trung Quốc và Mỹ một chút, điều khác biệt ở chỗ
“thương yêu”. Bác sĩ Mỹ làm bệnh nhân cảm nhận được tình yêu, bác sĩ
Trung Quốc không làm được.
Không
đủ tin tưởng khoa học kỹ thuật, đây là một bộ phận rất quan trọng của
văn hoá truyền thống dân tộc chúng ta. Toàn thế giới đại đa số dân tộc
đều tin rằng con người chết rồi có thể có cuộc đời sau này. Thế nhưng
dân tộc chúng ta muốn truy cầu trường sinh bất tử, thế nên chúng ta phát
minh ra rất nhiều phương pháp trường sinh bất tử. Chúng ta tuyệt đối là
một dân tộc không có sự chuẩn bị cho cái chết. Người Trung Quốc nào
cũng có thể nhẫn chịu, mâu thuẫn gia đình, mâu thuẫn công việc, mâu
thuẫn xã hội đều có thể nhẫn, thế nhưng khi đối mặt với cái chết thì
không nhẫn chịu được. Chúng ta không có chuẩn bị, đối mặt với cái chết,
phản ánh tâm lý đầu tiên là phẫn nộ và khiếp sợ. Do đó, văn hóa truyền
thống của chúng ta quá cần tinh thần nhân văn y học.
Tôi
nói một vấn đề cuối cùng, cũng là vấn đề làm thế nào để trở thành một
người bác sĩ tốt. Thứ nhất, tôi không muốn nói mọi người ai cũng phải đi
học Lôi Phong, học Bạch Cầu Ân, tôi chỉ cần nói cho các vị chuyên gia
và lão sư, các vị nhất định phải nghĩ đến khi mình già rồi thì cũng sẽ
rơi vào trong tay một bác sĩ nào đó. Các vị trước hết làm một bác sĩ
tốt, học trò của các vị mới có thể là bác sĩ tốt, đợi khi các vị già
rồi, vị bác sĩ này sẽ chăm sóc các vị. Hiện nay các vị không làm được
một bác sĩ tốt, đợi khi các vị già rồi, học trò của các vị sẽ chiếu theo
phương pháp của các vị mà trừng phạt các vị. Chúng ta không thể khiến
học trò học Lôi Phong khi chính mình đang học theo Hoà Thân.
Thứ
hai, vì con cái mà làm một người tốt. Rất nhiều việc, người Trung Quốc
chỉ có vì con mới làm, vì con mới cải biến. Tôi từng giảng về vấn đề cai
thuốc, tuy chúng ta học người nước ngoài trên hộp thuốc lá in hình đầu
lâu và phổi đen, nhưng rất nhiều người căn bản sẽ không cai thuốc. Chúng
ta dưới tình huống nào mới cai được? Chỉ có khi trên bao thuốc có viết
“hút thuốc sẽ khiến cho con của các bạn biến thành dị dạng”, tôi nghĩ
người đọc câu đó nhất định sẽ cai.
Thứ
ba, con người cả đời này vì cái gì mà đến đây? Nếu như có cơ hội đi
trong sa mạc Tân Cương để quan sát một lần, nếu như có một vũng nước,
thì nhất định phải trồng cỏ, có cỏ mới có dê bò, có dê bò mới có người.
Giá trị của cỏ là vì để cho dê bò sống tốt, giá trị của dê bò là để cho
con người sống tốt, giá trị của con người là khiến cho những sinh vật
khác sống tốt. Xã hội này vì có bạn mới có thêm một phần tốt đẹp, đừng
vì có bạn mà lại thêm lại một phần thống khổ hoặc bất hảo.