Khoảng 700.000 người Công giáo người Mỹ gốc Việt mạnh mẽ đang nỗ lực để truyền lại đức tin và văn hóa của họ cho thế hệ tiếp theo.

Vài ngày trước khi quân đội Cộng sản chiếm được thủ đô Sài Gòn cũ của miền Nam Việt Nam vào tháng 4 năm 1975, cha mẹ của Cha Timothy Tran đã bỏ trốn bằng thuyền cùng với người anh và người chị 5 tuổi khi đó của ngài.

Động cơ trên chiếc thuyền nhỏ mà họ đi cùng nhiều người Việt Nam khác không hoạt động, và chỉ khi những người vượt biên lênh đênh trên biển, họ mới phát hiện ra chiếc thuyền cũng bị rò rỉ, Cha Trần, một linh mục của Dòng Đức Mẹ Cứu Thế, cho biết. 

Sau khi chống nước từ con tàu liên tục trong nhiều ngày, họ được một chiếc tàu của Hoa Kỳ đón, đưa họ đến trại tị nạn ở Philippines - một bước trên hành trình đến Hoa Kỳ, nơi Cha Timothy, 46 tuổi, được sinh ra.

"Khi họ rời đi, họ không biết mình sẽ đi đâu", vị linh mục, người quản lý các vấn đề công cộng của Giáo đoàn và cũng phục vụ tại Toà án Hôn phối Giáo phận tại Kansas City, cho biết. "Họ chỉ đang đi ra ngoài đại dương và cầu nguyện và hy vọng họ sẽ tìm thấy đất ở một đất nước khác hoặc ai đó sẽ đến đón họ."

Các thành viên gia đình của Cha Trần nằm trong số một triệu người rời Sài Gòn (nay là Thành phố Hồ Chí Minh) trong vòng 2 năm sau khi thành phố sụp đổ, theo số liệu của chính phủ Việt Nam. Đến năm 1995, 3 triệu người tị nạn đã rời khỏi Việt Nam, Lào và Campuchia, với hơn 1 triệu người cuối cùng tái định cư ở Hoa Kỳ, theo kênh Lịch sử.

Trong số hơn 2,1 triệu người Việt Nam hiện nay ở Hoa Kỳ, khoảng 700.000 người là người Công giáo, theo Trung tâm Nghiên cứu Ứng dụng Tông đồ (CARA) tại Đại học Georgetown. Nhiều người có những câu chuyện tương tự về việc chịu đựng gian khổ với sự giúp đỡ của đức tin.

Nhiều thập kỷ sau, trong các gia đình và cộng đồng gắn bó trên khắp đất nước, người Công giáo Việt Nam tiếp tục thực hành đức tin và sống văn hoá của họ, và cố gắng truyền lại đức tin cho những người con sinh ra ở Mỹ của họ.

Tôn vinh đức tin và văn hoá

Để có bằng chứng về sự sống động của Công giáo Việt Nam ở Hoa Kỳ, hãy tìm đâu xa hơn là ở Carthage, Missouri, vào đầu tháng 8. Hằng năm kể từ năm 1978, thị trấn nhỏ này là nơi diễn ra các Ngày Đức Mẹ (Đại hôi Đức Mẹ La Vang - Dòng Đồng Công), thời điểm để những người Công giáo người Mỹ gốc Việt đến với nhau để cử hành đức tin, gia đình và văn hoá. Giáo đoàn của Cha Timothy, được thành lập tại Việt Nam và có tu viện cấp tỉnh ở Carthage, tổ chức sự kiện thường niên.

Lễ hội kéo dài 4 ngày, nhằm củng cố đức tin của cộng đồng người Mỹ gốc Việt và giữ cho truyền thống độc đáo của họ tồn tại, thu hút tới 50.000 người từ khắp Hoa Kỳ và xa hơn nữa đến với khuôn viên tu viện rộng 28 mẫu Anh của Dòng Đức Mẹ Chúa Cứu Thế, nằm cách thành phố Kansas khoảng 140 dặm về phía nam.

Phản ánh lòng sùng kính mạnh mẽ của người Công giáo Việt Nam đối với Mẹ Maria và Trái Tim Vô Nhiễm của Mẹ, lễ hội bao gồm một cuộc rước tượng Đức Mẹ được rước từ Fatima, Bồ Đào Nha, nơi Đức Mẹ hiện ra. Những người tham dự cầu nguyện, lắng nghe các bài nói chuyện và phụ giúp trong các Thánh lễ do các giám mục và linh mục chủ tế. Phụ nữ và một số nam giới mặc áo dài truyền thống: áo dài xẻ ngang hông và mặc ngoài quần dài. Cha Timothy cho biết, các bài hát và điệu múa truyền thống và món ăn Việt Nam là một phần của lễ kỷ niệm, tạo cơ hội cho các gia đình và bạn bè sống ở các vùng khác nhau đến với nhau.

"Tôi nghĩ rằng một trong những điều mà chúng ta thường thấy trong Các Ngày Đức Mẹ là mọi người đến chỉ để tạ ơn vì đã cho họ cơ hội để không chỉ đưa họ đến đây một cách an toàn mà còn có thể phát triển ở Hoa Kỳ", cha nói với Register. 

Sự tận hiến từ Quận Cam

Một nơi khác mà người Công giáo Việt Nam đến với nhau là Quận Cam thuộc vùng đô thị Los Angeles. Quận có dân số người Mỹ gốc Việt lớn nhất tại Hoa Kỳ, bao gồm 85.000 người Công giáo Việt Nam, theo Linh mục Vincent Phạm, Giám đốc Trung tâm Công giáo Việt Nam của Giáo phận Orange và là người liên lạc của Giám mục với cộng đồng Công giáo Việt Nam.

Quận Cam là nơi có khu Little Saigon lớn nhất ở Hoa Kỳ, nơi có nhiều người Việt Nam sinh sống và điều hành doanh nghiệp trong một quận có khí hậu mà Cha Vincent mô tả là tương tự như Việt Nam. Vị linh mục của giáo phận này đã sống ở Quận Cam từ năm 1985, khi ngài di cư một mình từ Việt Nam ở tuổi 16, cha nói.

Hai năm trước, Giáo phận Orange đã bắt đầu Ngày lễ Đức Mẹ của riêng mình để có một lễ hội gần nhà hơn, đặc biệt là cho những người cao tuổi, Cha Vincent, người chủ trì sự kiện cho biết. Lễ kỷ niệm của giáo phận tập trung xung quanh đền thờ Đức Mẹ La Vang trong khuôn viên Nhà thờ Chúa Kitô ở Garden Grove. Ngôi đền, trong đó có tượng Đức Mẹ cao 12 foot, là nơi kính Đức Mẹ Maria hiện ra năm 1798 (Đức Mẹ La Vang) cho những người Công giáo Việt Nam ẩn náu trong rừng để họ thực hành đức tin của mình trong thời gian bị bách hại.

Lễ hội kéo dài 2 ngày của giáo phận có một cuộc rước và Thánh lễ chữa lành. Việc cử hành Thánh lễ giữa những người Công giáo Việt Nam được đặc trưng bởi lời cầu nguyện được đọc kinh và lần chuỗi Mân Côi chung trước khi bắt đầu phụng vụ, Cha Vincent giải thích.

Truyền thống tụng kinh xuất phát từ người Việt theo Đạo Phật, chiếm 43% dân số Việt Nam tại Hoa Kỳ, theo một nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Pew. Người Công giáo Việt Nam chia sẻ một số truyền thống với Phật tử, bao gồm cả việc đón mừng năm mới của người Việt Nam, hay Tết, thường diễn ra một tháng sau năm mới của phương Tây.

Bắt nguồn từ Đức Kitô

Nhà thờ Công giáo Việt Nam mà cha mẹ Liz Chi Pham đã tham dự khi cùng gia đình đến Minnesota vào năm 1977 là nguồn an ủi và sức mạnh để họ có thể thờ phượng bằng ngôn ngữ của mình.

Sinh ra ở Pennsylvania hai ngày sau khi cha mẹ cô đến Hoa Kỳ, cô lớn lên đôi khi cảm thấy không hoàn toàn là người Việt Nam và người Mỹ. Nhóm thanh niên tại giáo xứ của gia đình, Giáo xứ Thánh Anna - Thánh Giuse Hiển ở Minneapolis, đã ủng hộ cô cũng như cha mẹ cô.

"Việc thấm nhuần trong tôi rằng danh tính của tôi là trong Chúa đã giúp định hình tôi trở thành ai, và tôi chỉ cảm thấy thực sự may mắn vì tôi đã có nhóm thanh niên đó giúp định hướng tất cả những điều đó và hình dạng tôi ngày nay", Liz Chi Pham nói với Register.

Hiện 46 tuổi và là một trong những trưởng nhóm thanh niên, cô giúp những người trẻ Công giáo Việt Nam tìm thấy bản sắc của họ trong Chúa Kitô đồng thời kết nối với cộng đồng và văn hóa Việt Nam của họ. Thánh Anna - Thánh Giuse Giuse Hiền là một trong 140 giáo xứ của Phong trào Thiếu nhi Thánh Thể Việt Nam tại Hoa Kỳ, một tổ chức phi lợi nhuận nhằm dạy thanh thiếu niên trở thành những Kitô hữu nhân đức, truyền giáo và phục vụ người khác.

Liz Chi Pham cho biết khoảng 250 thanh thiếu niên, từ tiểu học đến trung học, có mặt tại giáo xứ cho nhóm trẻ vào các tối thứ Bảy, bao gồm chầu Thánh Thể, hát các bài hát Việt Nam, và các bài học về Thánh Thể và dạy giáo lý. Cả tiếng Việt và tiếng Anh đều được sử dụng.

"Họ tìm thấy sự thống nhất với các đồng nghiệp khác, những người hiểu họ đang ở đâu về bản sắc toàn bộ người Mỹ gốc Việt đó", cô nói. 

Giọng hát Việt

Liz Chi Pham lần đầu gặp Cha Tim Tran, không có quan hệ trực tiếp với linh mục CRM cùng tên, khi ngài đến với nhóm trẻ khi mới 7 tuổi.

Là một sinh viên đại học dự định trở thành một bác sĩ, anh ấy tiếp tục giữ vai trò trưởng nhóm. Liz Chi Pham nhìn thấy những khả năng của anh ấy và bắt đầu đề nghị anh ấy xem xét chức linh mục. Cuối cùng, Cha Tim nhận lời đề nghị và được truyền chức linh mục cho Tổng Giáo phận St. Paul - Minneapolis vào năm 2020. Cùng với tầm quan trọng của gia đình, Cha Tim cho biết Phong trào Thiếu nhi Thánh Thể Việt Nam mà ngài lớn lên là một "hạt giống cho các ơn gọi".

Theo một cuộc khảo sát của CARA, người Công giáo Việt Nam chỉ chiếm khoảng 1% dân số Hoa Kỳ nhưng 4% trong số năm 2022 được phong chức linh mục.

Nhiều linh mục Việt Nam tại Hoa Kỳ sinh ra tại Việt Nam, nơi các ơn gọi đang nở rộ, Cha Tim nói. Một tỷ lệ cao hơn cũng thuộc về các dòng tu nơi các linh mục nước ngoài có thể tìm thấy sự an toàn và thuộc về, cha nói thêm.

Linh mục Dòng Tên Quang Trần sinh ra ở New Orleans, và được nhập vào Dòng Tên. Mặc dù không phải là yếu tố lớn nhất khiến cha gia nhập Dòng Tên, nhưng Cha Quang lưu ý rằng các thành viên của Dòng Tên là những người đầu tiên truyền giáo tại Việt Nam, và nhà truyền giáo Thánh Phanxicô Xaviê nói riêng rất được người Công giáo Việt Nam sùng kính.

Khi cha Quang cử hành thánh lễ đầu tiên vào năm 2015, ngài có một người đồng tế đặc biệt - một người chú đã bị chính quyền Cộng sản từ chối truyền chức linh mục trong 20 năm sau khi chọn ở lại Việt Nam vào năm 1975. Trong suốt nhiều thập kỷ, quá trình đào tạo chủng viện của ngài bị gián đoạn. Chú của cha Quang đã từng làm giáo lý viên, tuồn bánh và rượu đựng trong chai xì dầu vào nhà tù nơi các linh mục bị giam giữ sẽ thánh hiến để mang đến các giáo xứ. Vị tổng giám mục anh hùng của giáo lý viên không ai khác chính là Đức Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận, người đã bị biệt giam 9 năm.

Trong bài giảng tại Thánh lễ đầu tiên của Cha Quang, chú của ngài và tân linh mục người Mỹ gốc Việt đều nói về "cách Chúa đưa chúng tôi vượt qua tất cả những điều này và đưa chúng tôi đến điểm này", lần lượt bằng tiếng Việt và tiếng Anh.

Cha Quang, 38 tuổi, lớn lên ở New Orleans East, một cộng đồng Công giáo Việt Nam đang phát triển mạnh, tập trung quanh giáo xứ Đức Mẹ Maria, Nữ Vương Việt Nam. Cộng đồng người Việt ở New Orleans East phát triển sau khi Đức Tổng Giám mục Philip Hannan, lãnh đạo Tổng Giáo phận New Orleans từ năm 1965 đến năm 1988, khuyến khích người tị nạn Việt Nam đến giáo phận của ngài. Cha Quang, người đang hoàn thành bằng tiến sĩ tâm lý học tại Trường Cao đẳng Boston, lưu ý rằng lời mời của Đức Tổng Giám mục Hannan hoàn toàn khác so với sự tiếp đón những người tị nạn Việt Nam ở các vùng khác của Hoa Kỳ.

Trong khi nhiều người mới đến những nơi có đông người Việt sinh sống hơn như New Orleans East, Orange County, Houston, San Jose, và Dallas, những người tị nạn Việt Nam khác lại định cư trong các cộng đồng nhỏ hơn. Tại thành phố Bay, Texas, nơi Cha Timothy của CRM lớn lên, những cư dân Việt Nam duy nhất khác là họ hàng của ngài. Gia đình định cư ở đó vì họ đã tìm được việc làm, cha nói. Mặc dù giáo xứ của họ không phải là người Việt Nam, nhưng gia đình này rất tích cực làm việc đó, và chính thân phụ của Cha Timôthê đã được phong chức phó tế vĩnh viễn.

Nguồn sức mạnh

Bất cứ nơi nào họ cắm rễ trên đất nước mới, người Công giáo Việt Nam kể những câu chuyện về những gì họ phải chịu đựng trong bối cảnh của một đức tin mang lại hy vọng, cha Quang nói.

Cha lưu ý rằng trong điện thờ trong phòng khách của cha mẹ ngài - một đặc điểm thường thấy trong các ngôi nhà Việt Nam - là một cây thánh giá bằng bạc mà bà anh mang theo khi chạy trốn khỏi chủ nghĩa cộng sản ở miền Bắc Việt Nam vào những năm 1960 và mẹ anh đã mang theo từ Sài Gòn một thập kỷ sau đó.

"Tôi nghĩ tất cả chúng ta đều có thể đồng ý rằng chính đức tin Công giáo đã cho cha mẹ chúng tôi sức mạnh để có được ngày hôm nay", Cha Quang nói. "Chúng tôi không thể phủ nhận điều đó. Dù tin hay không chúng ta cũng không thể phủ nhận rằng đó chính là nơi mà họ đã kín múc sức mạnh của mình."

Thân phụ của Cha Tim đã trải qua năm năm làm tù nhân tại một trong những trại "cải tạo" của cộng sản và ông cho rằng sự sống sót của mình là cho Chúa. Vì nền tảng quân sự của mình, thân phụ của cha Tim và gia đình của ngài đã có thể đến Hoa Kỳ vào năm 1993 khi Cha Tim được ba tuổi rưỡi. Thay vì chọn nơi có khí hậu ấm áp, thân phụ của Tim đã đưa gia đình đến Minnesota vào mùa đông vì cộng đồng tín hữu Công giáo Việt Nam mạnh mẽ.

Vị linh mục trẻ của giáo phận nói: "Tôi vẫn nhớ cánh cửa xe taxi mở ra và bước chân đầu tiên của tôi trong tuyết."

Liz Chi Pham, người cũng đến bang miền Bắc khi còn nhỏ, cho biết cô rất biết ơn khi được thực hiện cuộc hành trình sống và đức tin của mình với cộng đồng Việt Nam.

Cô mời những người Công giáo khác tham dự một Thánh lễ bằng tiếng Việt, bất chấp sự khác biệt về ngôn ngữ, để xem tất cả chúng ta được kết nối với nhau như thế nào thông qua Chúa Giêsu Kitô.

"Mặc dù chúng tôi đang thực hiện Thánh lễ bằng tiếng Việt, chúng tôi vẫn cởi mở và chào đón những người khác đến và cử hành cùng chúng tôi", Liz Chi Pham nói. "Tôi nghĩ rằng điều đó thực sự hợp nhất tất cả chúng ta khi chúng ta có thể đến bất kể ngôn ngữ đó là gì, để cử hành Bí tích Thánh Thể."

Susan Klemond