Truyền khẩu luôn dạy rằng Hoàng đế Constantine đã xây dựng Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô đầu tiên trên cùng địa điểm với lăng mộ của vị giáo hoàng tiên khởi. Cho đến thế kỷ 20, không có nỗ lực nào được thực hiện để xác nhận hoặc làm mất hiệu lực niềm tin này. Những người có đức tin dựa theo bản năng vào giáo lý được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhưng vào năm 1939, một sự kiện tình cờ đã kích hoạt các cuộc khai quật khảo cổ học và lôi kéo những người theo Kitô giáo và các nhà khoa học vào một câu chuyện Indiana Jones thực sự.

Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô ngày nay có một tầng thấp hơn được gọi là “Hang động Vatican”, nơi chôn cất nhiều giáo hoàng. Tầng của những hang động này tương ứng với nền của Vương cung Thánh đường đầu tiên, được xây dựng bởi Hoàng đế Constantine vào thế kỷ thứ 4.

Khám phá ban đầu

Khi qua đời vào năm 1939, Đức Piô XI bày tỏ mong muốn được chôn cất trong những hang động này, cùng với Đức Piô X. Bất chấp điều kiện quá đông đúc của địa điểm, tân Giáo hoàng Pius XII rất muốn tôn trọng những ước nguyện cuối cùng của người tiền nhiệm. Vì vậy, ngài quyết định hạ thấp vỉa hè của các hang động, để mở rộng không gian dành riêng cho lăng mộ trong tương lai. Trong khi tiến hành công việc, các công nhân đã phát hiện ra một khoảng trống dưới vỉa hè, nơi có thể nhìn thấy tàn tích của một toà nhà tang lễ. Vì vậy, một tầng thứ ba đã xuất hiện, đó là một nghĩa địa La Mã rộng lớn.

Đức Piô XII luôn quan tâm đến khảo cổ học Kitô giáo, nhìn thấy ở đó, một cách đúng đắn, một cách tuyệt vời để làm sống động các tác phẩm của thời đại tiền Kitô giáo. Do đó, ngài đã ra lệnh tiếp tục nghiên cứu và tiến hành các cuộc khai quật khảo cổ học với sự hợp tác của các chuyên gia, nhà khảo cổ học và nhà chú giải giỏi nhất.

Tổng cộng, hai dự án khai quật (1940-1947 và 1953-1957) đã cho phép khám phá, dưới vương cung thánh đường, một trong những nghĩa địa La Mã phong phú nhất và được bảo tồn tốt nhất, có niên đại từ thế kỷ 1 và 2 sau Công nguyên. Các nhà khảo cổ đã phát hiện ra 22 ngôi mộ lớn, cũng như hàng trăm ngôi mộ nhỏ hơn, ở hai bên của một con hẻm hẹp.

Nhưng khám phá ngoạn mục nhất, khám phá đã thu hút sự chú ý của lịch sử và lòng sùng kính tôn giáo, tất nhiên là việc khám phá ra ngôi mộ của Thánh Phêrô. Trên thực tế, các nhà khảo cổ học đã khai quật được, ngay bên dưới bàn thờ cao của Bernini, phần còn lại của một tượng đài tang lễ nhỏ được xây dựng vào giữa thế kỷ thứ 2 và rất có thể là lăng mộ của vị giáo hoàng đầu tiên.

Chôn cất các vị tử đạo cách nơi hi sinh không xa

Ngay từ cuối thế kỷ thứ nhất, các nguồn Kitô giáo đã đề cập đến sự tử đạo của Phêrô ở Rôma: Việc bắt giữ và hành quyết ngài diễn ra dưới thời Nero, sau trận hỏa hoạn tàn phá thành phố vào năm 64. Công vụ Phêrô, một văn bản ngụy thư, thuật lại việc đóng đinh vị tông đồ (với đầu hướng xuống) trong rạp xiếc Caligula, nơi vừa được phục hồi bởi Nero.

Rạp xiếc này nằm ở ngoại ô Rome dưới chân đồi Vatican, trên đó có một nghĩa trang rộng lớn trải dài nơi các ngôi mộ của người ngoại giáo và Kitô giáo kề vai sát cánh. Không còn nghi ngờ gì nữa, cộng đồng Kitô giáo ở Rome đã đến nhận xác của Phêrô và chôn cất ngài một cách đàng hoàng, theo luật La Mã cho phép sau khi hành quyết.

Vào thời điểm đó, những người theo đạo Thiên chúa thường chôn cất các vị tử đạo ở gần nơi họ qua đời, chắc chắn là để tạo điều kiện thuận lợi cho việc truyền ký ức về những nơi này. Mặt khác, họ vẫn tuân theo luật Do Thái quy định rằng người chết phải được chôn cất càng sớm càng tốt. Do đó, Phêrô chắc chắn, giống như Chúa Kitô, được chôn cất tại nghĩa trang gần nơi hành quyết ngài nhất, ở một nơi thuộc sở hữu của một Kitô hữu.

Lời chứng ban đầu

Sự đề cập đầu tiên đến với chúng tôi về ngôi mộ của Phêrô trên đồi Vatican có từ khoảng năm 200. Nó được tìm thấy trong một lá thư do linh mục Gaius gửi cho một Proclus nào đó. Ông giải thích rằng các Tông đồ Phêrô và Phao-lô được chôn cất ở Rôma, người trước ở Vatican, người sau trên đường đến Ostia: “Rõ ràng là tôi có thể cho bạn thấy chiến tích của các Sứ đồ. Nếu bạn muốn đến Vatican hoặc trên đường đến Ostia, bạn sẽ tìm thấy chiến tích của những người đã thành lập Giáo hội La Mã.” Trong văn bản này, từ “chiến lợi phẩm” chỉ về tượng đài được xây dựng trên ngôi mộ, một tượng đài tượng trưng cho phần thưởng của người tử vì đạo, chiến thắng của sự sống vĩnh cửu trước cái chết.

Như Christophe Dickès giải thích trong cuốn tiểu sử xuất sắc của ông về Thánh Phêrô, văn bản của Gaius và tượng đài được phát hiện dưới vương cung thánh đường xác nhận lẫn nhau và tăng thêm độ tin cậy cho truyền thống của Giáo hội, thành quả của một truyền thống bằng miệng và bằng văn bản rất lâu đời đến thế kỷ thứ nhất.

Xương cổ

Nhưng câu chuyện không kết thúc ở đó. Một ngày nọ vào năm 1941, Đức ông Kaas, một trong những người chịu trách nhiệm khai quật, đang thực hiện chuyến tham quan hàng ngày của mình cùng với người lãnh đạo công nhân. Vì sự kính trọng đối với người đã khuất, ĐÔ Kaas đặc biệt chú ý để đảm bảo rằng vô số xương người được khai quật đã được thu thập và bảo quản một cách thành kính.

Vì vậy, mỗi lô xương được ghi lại cẩn thận và ghi vào một hộp riêng. Trong khi kiểm tra công việc trong ngày, hai người đàn ông đã phát hiện ra xương người trong một loại hốc bí mật, hay còn gọi là loculus, được khai quật ở một trong những bức tường của đài tưởng niệm tang lễ nhỏ nổi tiếng ngày nay, được gọi là “chiến lợi phẩm của Gaius”. 

Khoang này rất nổi bật vì nó được lót bằng các phiến đá cẩm thạch. Đức ông Kaas cẩn thận thu thập một trăm bộ xương người và đặt chúng vào một chiếc hộp được đánh số, sau đó chiếc hộp này được đặt cùng với những chiếc hộp khác trong nhà kho. Sau đó nó đã bị lãng quên trong vài năm.

Hoàn toàn bất ngờ

Trong giai đoạn khai quật thứ hai, một người ghi chép đã lấy chiếc hộp ra và gửi xương đến phòng thí nghiệm. Phân tích cho thấy chúng thuộc về một nam giới duy nhất, có thể chất cường tráng mặc dù bị viêm khớp, ở độ tuổi 60 đến 70 vào thời điểm ông qua đời. Mô tả này rất có thể tương ứng với Phêrô.

Cùng với những phân tích này, người viết bi ký ghi chú trên tường của loculus một dòng chữ bằng tiếng Hy Lạp — Petro Eni — có thể được dịch là “Phêrô ở đây” hoặc “Phêrô yên nghỉ”. Những khám phá này vang dội như sấm trong giới khoa học và thế giới Thiên chúa giáo: Các nhà khảo cổ tin rằng họ đã tìm thấy không chỉ ngôi mộ của Thánh Phêrô mà còn cả hài cốt thánh của ngài.

Do đó, các phát hiện khảo cổ học, phát hiện kiến trúc và phân tích sinh học phù hợp với lời khai cổ xưa của Gaius. Nhưng, thậm chí đơn giản hơn, tất cả công việc và nghiên cứu này đều phù hợp với Truyền thống của Giáo hội. Trên thực tế, Vương cung Thánh đường Constantine được xây dựng trên và xung quanh ngôi mộ của Phêrô. Người dân thời Phục hưng, vào thời điểm xây dựng lại vương cung thánh đường, hoàn toàn tôn trọng niềm tin phổ biến, mặc dù không có bất kỳ bằng chứng vật chất nào. Và, nhiều thế kỷ sau, ngôi mộ đáng kính được tìm thấy ngay bên dưới mái vòm của Michelangelo và bàn thờ của Bernini.

Thánh tích của vị thánh tông đồ và vị giáo hoàng đầu tiên đã được trưng bày để các tín hữu tôn kính lần đầu tiên vào năm 2013. Sáu năm sau, Đức Thánh Cha Phanxicô, trong một cử chỉ hiệp nhất sâu sắc, đã dâng một phần thánh tích của Thánh Phêrô cho Thượng phụ Bartholomew. Giờ đây được vinh danh ở Rome và Constantinople, những thánh tích này tạo nên mối liên kết lịch sử bền chặt giữa người Công giáo và Chính thống giáo.