Vườn Vatican
Nếu
Laudato Si' và tông huấn gần đây của Đức Thánh Cha Laudate Deum góp
phần vào việc truyền bá học thuyết sinh thái của Giáo hội, thì giáo huấn
của Giáo hội về sinh thái học đã được bắt đầu từ trước đó nhiều năm. Từ
lần đầu tiên một Giáo hoàng đề cập đến nguy cơ xảy ra “thảm hoạ sinh
thái", Đức Phaolô VI, đến Sứ điệp của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II,
tiếp tục với Đức Biển Đức XVI, vị Giáo hoàng "xanh", và nổi bật với giáo
huấn của Đức Thánh Cha Phanxicô.
Với
việc tham dự COP28 ở Dubai, Đức Thánh Cha Phanxicô thực hiện một hành
động lịch sử: đây là lần đầu tiên một Giáo hoàng tham dự một hội nghị
của Liên Hiệp Quốc về biến đổi khí hậu. Và đó là cao điểm của hàng chục
năm bảo vệ ngôi nhà chung của Toà Thánh trong thời kỳ đương đại.
Kể
từ khi được bầu làm Giáo hoàng vào tháng 3 năm 2013, Đức Thánh Cha
Phanxicô đã nhấn mạnh đến việc bảo vệ Công trình Sáng tạo và bảo vệ
người nghèo và người yếu thế. Việc ban hành Thông điệp Laudato Si' vào
tháng 6 năm 2015 là bằng chứng cho điều này: một tài liệu nói về các vấn
đề môi trường và xã hội, gợi lên một trong những chủ đề chủ đạo của
triều đại Giáo hoàng của ngài: “Mọi thứ đều được kết nối... tiếng kêu
của trái đất và tiếng kêu của người nghèo không thể chờ đợi thêm nữa.”
Tuy nhiên, nếu Laudato Si' và tông huấn gần đây Laudate Deum góp phần
vào việc truyền bá học thuyết sinh thái của Giáo hội, thì giáo huấn của
Giáo hội về sinh thái học đã được bắt đầu từ trước đó nhiều năm. Điều
này đã được nhấn mạnh bởi Cha Thomas Michelet, một tu sĩ Đa Minh người
Pháp và là giáo sư tại Đại học Giáo hoàng Thánh Thomas Aquinas
(Angelicum) ở Roma, tác giả cuốn sách “Các Giáo hoàng và hệ Sinh thái”.
Nói về chuyến viếng thăm sắp tới của Đức Thánh Cha tại Du bai, Cha
Michelet chia sẻ với Vatican News: “Thông điệp Laudato Si' phát triển
một giáo huấn được trình bày qua nhiều thập kỷ”.
Những lời kêu gọi của Thánh Giáo hoàng Phaolô VI
Lần
đầu tiên một Giáo hoàng đề cập đến nguy cơ xảy ra “thảm hoạ sinh thái”
là trong tuyên bố của Đức Phaolô VI trong bài phát biểu của ngài trước
FAO (Tổ chức Lương nông của Liên Hiệp Quốc) vào năm 1970. Cha Michelet
nhận xét: “Bài phát biểu này đánh dấu một bước ngoặt trong giáo huấn của
các Giáo hoàng, từ một góc độ mà chúng ta có thể thực sự định nghĩa là
sinh thái theo nghĩa mà chúng ta hiểu ngày nay.” Một trong những thông
điệp quan trọng nhất của Đức Phaolô VI chắc chắn là thông điệp gửi đến
những người tham gia Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Môi trường ở Stockholm
vào tháng 6 năm 1972, trong đó, như Cha Michelet phân tích trong cuốn
sách của ngài, Thánh Giáo hoàng sử dụng các khái niệm sinh thái điển
hình và hiện đại đối với thời gian đó, chẳng hạn như sự nối kết không
thể xoá bỏ của con người với môi trường của mình.
Đức Phaolô VI
viết: “Thực vậy, ngày nay đang nổi lên ý thức rằng con người và môi
trường của nó hơn bao giờ hết không thể tách rời: môi trường về cơ bản
quyết định sự sống và sự phát triển của con người; còn con người lại
hoàn thiện và nâng tầm quan trọng và ý nghĩa của môi trường bằng sự hiện
diện, bằng công việc và sự chiêm niệm của mình. Nhưng khả năng sáng tạo
của con người sẽ chỉ mang lại kết quả thực sự và lâu dài trong chừng
mực con người tôn trọng các quy luật điều chỉnh động lực sống còn và khả
năng tái sinh của thiên nhiên: cả hai đều liên đới và chia sẻ một tương
lai trần thế chung. Do đó, nhân loại được cảnh báo phải thay thế động
lực, thường là mù quáng và tàn bạo, của một sự tiến bộ vật chất chỉ dành
cho sự năng động của nó, bằng sự tôn trọng hệ sinh quyển trong tầm nhìn
tổng thể về sự thống trị của nó, trở thành ‘một Trái đất duy nhất’.”
Sứ điệp của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II
Sau
hai thập kỷ, sinh thái học trở lại là trọng tâm giáo huấn của Giáo
hoàng trong thông điệp của Đức Gioan Phaolô II nhân Ngày Hoà bình Thế
giới vào ngày 1 tháng 1 năm 1990. Tài liệu này ngày nay được coi là tài
liệu đầu tiên của một Giáo hoàng nói về sinh thái học trên toàn cầu. Đức
Gioan Phaolô II viết: “Xã hội ngày nay sẽ không tìm ra giải pháp cho
vấn đề sinh thái trừ khi nghiêm túc xem xét lại lối sống của mình. Ở
nhiều nơi trên thế giới, xã hội có khuynh hướng theo chủ nghĩa khoái lạc
và chủ nghĩa tiêu dùng và vẫn thờ ơ trước những thiệt hại do họ gây ra.
Như tôi đã quan sát, sự nghiêm trọng của tình hình sinh thái cho thấy
cuộc khủng hoảng đạo đức của con người sâu sắc đến mức nào.”
Sau
đó, trong triều Giáo hoàng của Đức Gioan Phaolô II, nhiều tuyên bố về
môi trường đã được ký kết và chiều kích đại kết trong lĩnh vực sinh thái
này cũng được khẳng định. Đức Gioan Phaolô II, Giáo hoàng đến từ một
Đông Âu hoàn toàn công nghiệp hoá, đã tận mắt chứng kiến những đau khổ
gây ra cho thiên nhiên. Cha Michelet nhấn mạnh: “Thực sự đã có một thảm
họa sinh thái ở các quốc gia Đông Âu này và tôi nghĩ rằng Đức Gioan
Phaolô II đã nhận thức được điều đó, và ví dụ như trong một số đoạn
trong thông điệp về lao động của ngài (Laborem exercens), chúng ta thấy
nổi lên vấn đề này.”
Đức Biển Đức XVI, Giáo hoàng "xanh"
Về
phần mình, Đức Biển Đức XVI có mục tiêu biến Thành Vatican trở thành
quốc gia đầu tiên trên thế giới có lượng carbon cân bằng, tức là bù đắp
lượng khí thải nhà kính. Vị Giáo hoàng người Đức đã khuyến khích việc
trồng cây, lắp đặt các tấm quang điện trên mái Hội trường Phaolô VI,
việc từ bỏ thuốc trừ sâu vô cơ ở Castel Gandolfo, nơi nghỉ mùa hè của
các Giáo hoàng. Ngoài những hành động mang tính biểu tượng này, mối quan
tâm của Đức Biển Đức XVI đối với sinh thái còn được tìm thấy trong
thông điệp Caritas in veritate (Bác ái trong Chân lý), được ban hành vào
tháng 6 năm 2009, trong đó viết: "Các vấn đề liên quan đến việc chăm
sóc và bảo vệ môi trường ngày nay phải xem xét thích đáng các vấn đề
năng lượng. Trên thực tế, việc tích trữ các nguồn năng lượng không thể
tái tạo của một số quốc gia, tập đoàn điện lực và doanh nghiệp tạo thành
một trở ngại nghiêm trọng cho sự phát triển của các nước nghèo. Những
nước này không có phương tiện kinh tế để tiếp cận các nguồn năng lượng
không thể tái tạo hiện có hoặc để tài trợ cho việc nghiên cứu các nguồn
mới và thay thế."
Tính mới mẻ trong giáo huấn về sinh thái của Đức Thánh Cha Phanxicô
Do
đó, Đức Thánh Cha Phanxicô đang theo bước các vị tiền nhiệm bằng cách
dựa trên nền tảng chung của tư tưởng Kitô giáo, dựa trên việc bảo vệ
Công trình Sáng tạo. Theo Cha Thomas Michelet, “nhận thức mới của Đức
Phanxicô, rất mạnh mẽ trong Thông điệp Laudato Si’, là nhận thức rằng
hành tinh này đã trở thành một sinh vật nhỏ bé, mỏng manh”. Và Cha
Michelet kết luận: “Bản thân hành tinh này đã trở thành một thứ nhỏ bé
tội nghiệp trong tay con người, con người đã trở thành siêu quyền lực
nhờ công nghệ của mình, điều mà trước đây tất nhiên là con người không
có được. Trên thực tế, con người giờ đây đã có các phương tiện kỹ thuật
để huỷ diệt hành tinh Trái đất, điều rõ ràng là cách tiếp cận của chúng
ta với thế giới đang thay đổi rất nhiều.”
Vatican ngày càng “xanh”
Vào
ngày 6 tháng 7 năm 2022, Vatican chính thức tham gia Công ước khung của
Liên Hiệp Quốc về Biến đổi Khí hậu, cam kết đạt được mức trung hoà carbon, một dự án do Đức Biển Đức XVI khởi xướng. Trên cơ sở này, vào
tháng 11 năm ngoái, Phủ Thống đốc Thành Vatican đã thông báo rằng họ đã
triển khai một chương trình phát triển di chuyển bền vững mang tên "Hoán
cải sinh thái 2030", cũng nhằm mục đích giảm lượng khí thải CO2 từ đội
xe của mình. Các xe ô tô của Thành Vatican sẽ dần được thay thế bằng xe
điện.
Marine Henriot