Nguỵ biện!
Có một thói quen rất nguy hiểm mà người
Việt thường xuyên sử dụng trong giao tiếp, đó là thói quen ngụy biện.
Thói quen này đã lây nhiễm một cách vô hình trong giao tiếp thường nhật,
trong tâm lý thắng thua khi tranh cãi, và nhất là trong cộng đồng cư
dân mạng…
Ngụy biện hay Fallacy là khái niệm để chỉ những cách lập luận tưởng
chừng là đúng, nhưng thực chất lại là sai lầm và phi logic trong tranh
luận. Ngụy biện có thể biến một vấn đề từ sai thành đúng, và từ đúng trở
thành sai. Nguỵ biện có thể dẫn đến những cái nhìn sai lệch và tư duy
sai lầm mà chính bản thân người nói cũng không nhận ra được.
Những ai đã có kiến thức về ngụy biện đều hiểu một điều đáng buồn rằng:
“Người Việt rất hay nguỵ biện và tư duy nguỵ biện!” Chúng ta đều biết
hai chữ “nguỵ biện”, nhưng liệu chúng ta có thật sự hiểu về nó? Bạn có
tin rằng tại Việt Nam, nguỵ biện đã cướp đi mạng sống của con người?
Trên thế giới, ngụy biện đã trở thành một kiến thức được biết đến rộng
rãi, và các nhà nghiên cứu đã thống kê khoảng trên dưới 100 loại nguỵ
biện khác nhau. Đáng tiếc là tài liệu về nguỵ biện tiếng Việt chỉ có một
vài nguồn, đó là trang GS Nguyễn Văn Tuấn, trang Thư viện Khoa học, hay
trang “Nguỵ biện – Fallacy“ của TS. Phan Hữu Trọng Hiền.
Dưới đây xin được tổng hợp lại 9 câu “nguỵ biện” điển hình của người Việt đã được nêu ra tại các nguồn tài liệu trên:
1. “Nhìn lại mình đi rồi hẵng nói người khác”
Mình làm sai thì là sai rồi, sao lại không nhận sai, không nói thẳng vào
vấn đề “mình sai” mà lại quay qua tìm điểm yếu của người khác? Ví dụ
khi nhận được góp ý: “Viết sai chính tả rồi kìa”, thì thay vì sửa sai,
bạn lại nói: “Thế mày chưa viết sai bao giờ à?”
2. “Có làm được gì cho đất nước đâu mà to mồm”
Người ta có làm được gì hay không thì là điều mình chưa biết, hơn nữa
bạn đã “lạc đề” rồi. Vấn đề người ta nêu ra thì bạn không trả lời, không
đưa ra luận điểm logic, mà lại đi đường vòng, chuyển qua công kích
người khác.
3. “Nó ăn trộm chó thì cứ đánh cho nó chết”
Lập luận này đã khiến cho những kẻ trộm chó vốn không đáng phải chết bị
giết chết bởi chính những người dân tưởng chừng “lương thiện”. “Ăn trộm
chó” là sai, nhưng “giết người” cũng là sai, hai sai thì không phải là
một đúng, mà là sai lại càng sai.
4. “Làm được như người ta đi rồi hãy nói”
Đây cũng là một hình thức “lạc đề” và công kích cá nhân. Bạn không cần
phải là tổng thống Mỹ thì mới có quyền chỉ ra lỗi sai của tổng thống Mỹ,
phải vậy không?
5. “Nếu không hài lòng thì cút xéo ra nước ngoài mà sinh sống”
Lời nói này không chỉ “lạc đề”, mà còn rất bất lịch sự, chuyên dùng để
làm người đối diện tức giận, chứ chẳng có một chút logic nào trong đó
cả. Ví dụ, hàng xóm ồn ào quá mức, thì việc đầu tiên là phải chỉ ra và
trao đổi với họ, giúp họ thay đổi, chứ không phải là bán nhà đi nơi khác
sống.
6. “Chỉ có những người chân lấm tay bùn từ nhỏ mới là người cần cù chăm chỉ xây dựng đất nước”
Câu khẩu hiệu này đã từng xuất hiện ở Việt Nam trong quá khứ. Người ta
có câu “vơ đũa cả nắm”, ấy là để chỉ việc lập luận cảm tính, khái quát
cảm tính, mà không hề đưa ra logic hợp lý nào cả. Cũng như vậy, khi phân
chia giai cấp và tuyên truyền đấu tranh giai cấp, thì người ta đã mắc
sai lầm nguỵ biện, chủ đất không nhất định là xấu, chủ doanh nghiệp cũng
không nhất định là xấu, và người làm công ăn lương hay nông dân chắc gì
đã là một người tốt cần cù chăm chỉ?
7. “Nước nào mà chẳng có tham nhũng”
Vì nước nào cũng có tham nhũng nên Việt Nam được phép có tham nhũng hay
sao? Vì mọi người đều vượt đèn đỏ nên tất nhiên tôi cũng phải vượt đèn
đỏ? Vì xã hội thiếu gì nghiện hút nên trong nhà có người hút chích cũng
là bình thường? Chưa nói đến mức độ tham nhũng, cách pháp luật xử lý
tham nhũng, mức độ ảnh hưởng tới dân sinh,...
8. “Nếu là họ mà anh làm được thì hẵng nói”
Đặt mình vào vị trí người khác là một tiêu chuẩn người xưa dùng để tu
sửa bản thân, hướng vào bản thân tìm lỗi, là một nét văn hoá rất độc đáo
của phương Đông. Tuy nhiên tiêu chuẩn đó chỉ sử dụng khi một người tự
răn mình, chứ không phải là một câu nói dùng trong tranh luận. Việc sử
dụng nó trong tranh luận không chỉ là sự bịt miệng những phê bình của
người khác, không giải thích các luận điểm của người khác, mà còn chứng
tỏ rằng chúng ta đang phá hoại và lãng quên văn hoá truyền thống của
chính mình.
9. “Tại sao anh dám nói chúng tôi sai? Anh là một tên phản bội dân tộc”
Kiểu lập luận chụp mũ này mặc nhiên coi
mình là đúng, họ là sai, và những người đồng quan điểm với họ cũng là
sai. Nó không hề đưa ra một thứ logic nào, nhưng lại cắt ngang một cái
giới tuyến, và tùy tiện định tội cho người khác.
Tất nhiên đây mới chỉ là những câu ngụy biện cơ bản nhất, thường thấy
nhất. “Văn hoá nguỵ biện” đã ngày càng xuất hiện thường xuyên hơn, muôn
hình vạn trạng, và luôn ẩn giấu trong tư duy của người Việt. Vậy nguyên
nhân của thói quen này là từ đâu?
Trong phần nhiều các lỗi nguỵ biện thường gặp của người Việt, có một tâm
lý cơ bản hiện rõ ra khi tham gia thảo luận, đó chính là tâm tranh đấu,
hiếu thắng, và không hề tôn trọng người đối diện. Ngoài đó ra, chúng ta
cũng hay bị ảnh hưởng của tâm lý đám đông, lợi dụng tâm lý đám đông để
che đi trách nhiệm của bản thân mình.
Muốn tránh cách tư duy ngụy biện, chúng ta không những phải sửa lối tư
duy vòng vo, thiếu suy nghĩ, mà còn phải sửa chính từ tâm thái của mình
khi trao đổi và luận bàn về mọi việc. Điều cơ bản nhất khi tham gia
tranh luận là có trách nhiệm trong lời nói của chính mình và biết tôn
trọng người đối diện.
Quang Minh Tổng hợp