Bệnh đục thuỷ tinh thể (cataract, chúng ta hay gọi nôm na bệnh “mắt cườm”) là nguyên nhân gây mù loà nhiều nhất trên toàn thế giới. Hiện thế giới có khoảng 30 triệu người không may mù loà, trong đó 15 triệu trường hợp là do đục thuỷ tinh thể.
Hằng năm, bệnh đục thủy tinh thể (cataract) khiến chương trình Medicare dành cho người cao niên ở Mỹ tốn nhiều tỉ Mỹ kim.
“Cataract” là gì?
Theo định nghĩa y khoa, “cataract” là tình trạng thủy tinh thể của mắt bị đục, khiến ta mất thị giác một phần hoặc toàn phần. Chữ “cataract” từ chữ Latinh “catarractes”, có nghĩa “thác nước”: nhìn bằng mắt thường từ ngoài vào, thuỷ tinh thể bị đục trông như những dòng nước cuồn cuộn của một thác nước đang chảy. (Không nên gọi là bệnh “mắt cườm”, khó hiểu, rồi lại “cườm khô”, “cườm nước”, càng khó hiểu.)
Mắt giống y một máy ảnh, loại tự động điều chỉnh để cho ảnh rõ (auto focus). Ngay phía đằng trước máy ảnh có một ống kính, giúp thu các hình ảnh bên ngoài ta muốn chụp. Trong mắt cũng có một bộ phận nằm phía trước gọi là thuỷ tinh thể (lens), giống như ống kính của máy ảnh. Thuỷ tinh thể có nhiệm vụ điều chỉnh ánh sáng và các hình ảnh bên ngoài, rồi rọi chiếu chúng lên trên võng mạc (retina, màn ảnh nằm phía sau mắt, ví như phim của máy ảnh), giúp ta trông thấy mọi vật bên ngoài được rõ ràng.
Thuỷ tinh thể của mắt đục dần theo thời gian. Giống như trong một máy ảnh mua với giá tiết kiệm, dùng lâu, ống kính đục dần, hết còn trong như ngày đầu ta mới đem máy về. Một số yếu tố khiến thuỷ tinh thể mau đục hơn.
Nhìn thế giới sinh động bên ngoài qua một thuỷ tinh thể bị đục chẳng khác gì ta từ trong nhà nhìn ra bên ngoài qua một kính cửa sổ dơ, lâu ngày chưa lau, hoặc, như ta nhìn gió thu nhè nhẹ lay động cây cành trong vườn qua một cửa kính mù sương thu. Mọi vật ta nhìn thấy nhoà đi, không rõ nét. Đã thế, khi ta nhìn thẳng vào ánh mặt trời hoặc ánh đèn xe, thị giác càng kém hơn do mắt bị choá. Nhiều vị không thể lái xe ban đêm, không nhận ra các bảng chỉ dẫn bên đường, hoặc đọc những hàng chữ nhỏ trên báo được nữa.
Nguyên nhân
Những nguyên nhân được biết hay tạo ra đục thuỷ tinh thể: tuổi tác (trên 60), chấn thương mắt (trauma), chất phóng xạ (radiation), các bệnh gây viêm mắt (inflammation), những bệnh biến dưỡng và dinh dưỡng (metabolic and nutritional diseases), chẳng hạn như bệnh tiểu đường, sự suy dinh dưỡng.
Ngoài ra, một số yếu tố cũng khiến ta dễ bị đục thủy tinh thể:
- Thuốc lá.
- Rượu.
- Tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời.
- Dùng các thuốc steroids (như Prednisone) dài lâu.
Không ai chống lại được thời gian, trẻ mãi không già, song chúng ta có thể bỏ thuốc lá, bớt uống rượu, tránh ra nắng nhiều, và mỗi khi ra nắng nhớ đeo kính mát.
Chữa trị
Bạn còn nhớ, ngày bạn lái chiếc xe mới toanh vừa cắt chỉ ra khỏi “dealer” bán xe, lòng sảng khoái, mũi ngửi mùi xe mới, và qua kính xe trong suốt, mắt bạn nhìn lên bầu trời không gợn bóng mây, nhìn ra bên ngoài cuộc đời ôi sao mà tươi đẹp.
Rồi thấm thoát đã 5-7 năm trôi qua, kể từ ngày bạn sung sướng làm chủ chiếc xe đầu tiên trong đời. Nào ai ngăn cản được sự tàn phá của thời gian. Kính xe bạn không còn trong suốt như trước, nhiều chỗ đã vẩn đục. Nhưng thôi kệ, kính xe hơi mờ chút, song vẫn còn dùng được. Bạn chỉ nhờ chuyên viên thay kính xe thay nó đi, lắp cái mới vào, nếu nó đã tệ quá, khiến việc lái xe của bạn trở thành nguy hiểm.
Ta đã biết, riêng thời gian cũng có thể tạo những thay đổi đưa đến đục thủy tinh thể, như đã làm vẩn đục kính xe của bạn. Việc này không khiến ta phải quan tâm cho lắm. Những thay đổi đầu tiên như vậy thường không gây triệu chứng gì cả, tuy được nhận ra bởi bác sĩ chuyên khoa mắt khi bạn đến khám mắt. Thuỷ tinh thể đục chút không có nghĩa là cần mổ chữa ngay, khi chưa có triệu chứng.
Vậy, khi nào mới phải mổ? Nên giải phẫu, mổ lấy thuỷ tinh thể bị đục ra khi thị giác ta đã kém nhiều và mắt ta bị choá dữ quá, đeo kính cận cũng chẳng khá hơn, khiến những hoạt động hằng ngày như lái xe, làm việc, đọc sách trở thành khó khăn.
Trước khi mổ, thường bác sĩ mắt sẽ nhờ bác sĩ chính (primary care doctor) khám cho người bệnh (gọi là preoperative medical evaluation) để ổn định các vấn đề như cao áp huyết, tiểu đường,… nếu có. (Có cao áp huyết, sáng ngày mổ, tuy phải nhịn đói, song bạn nhớ uống thuốc như thường lệ với một chút nước; với người tiểu đường, có thể bác sĩ mắt sẽ thu xếp mổ sớm, để người bệnh khỏi phải nhịn đói lâu, và khi về nhà, uống, chích thuốc lại như thường lệ.)
Gần đây, có nhiều tiến bộ trong phẫu thuật chữa đục thuỷ tinh thể, khiến các rủi ro trong lúc mổ, các biến chứng do giải phẫu ít xảy ra hơn trước, đồng thời thị giác cũng trở lại bình thường mau hơn.
Giải phẫu chữa đục thuỷ tinh thể nay không còn làm đau người được mổ như nhiều năm về trước. Giải phẫu chỉ trong vòng 30 đến 60 phút. Dưới kính phóng đại cực mạnh, bác sĩ mắt dùng một dụng cụ đặc biệt để thực hiện cuộc giải phẫu. Sau khi lấy thủy tinh thể bị đục ra, bác sĩ đặt một thuỷ tinh thể nhân tạo vào mắt để thay thế cho thuỷ tinh thể bệnh đã lấy ra. Trong suốt cuộc mổ, người bệnh vẫn tỉnh táo, và sau đó ra về trong ngày, không phải ở lại bệnh viện.
100 người mổ, thì đến 95 người sau khi mổ, thị giác sẽ trở lại rất tốt. Số người còn lại, mổ xong vẫn không trông rõ nhiều, là vì bị thêm các bệnh của võng mạc (retinal diseases), hoặc vì các biến chứng do giải phẫu (nhiễm trùng, tróc võng mạc, thuỷ tinh thể nhân tạo đặt vào lệch...).
Ngay buổi tối hôm giải phẫu, người bệnh đã có thể hoạt động bình thường trở lại, đọc sách, đi bộ, ăn uống, xem truyền hình, và đa số đi làm lại sau một tuần. Người bệnh thường sẽ nhìn rõ, không phải đeo kính sau mổ. Một số vị cần đeo kính để lái xe đêm hoặc đọc sách.
Không mổ thì sao?
Còn không mổ thì sao, một khi bệnh đã nặng đến độ khiến ta không còn nhìn được rõ? Người bị đục thuỷ tinh thể, vì mắt kém, có thể gây tai nạn lúc lái xe, gãy xương do té ngã, không muốn đi đến đâu, chẳng muốn giao thiệp với ai (social isolation) và mất đi sự tự lập, phải trông nhờ vào người khác trong cuộc sống hằng ngày. Nhiều vị người nhà cho rằng đã lẫn, nhưng sau khi được mổ chữa, tinh thần các vị lại khá hơn, bớt cả lẫn.
Rõ ràng, thuỷ tinh thể mắt bị đục khiến cuộc đời ta mất nhiều thi vị.
Tóm lại, mắt kém ở người có tuổi có thể vì thuỷ tinh thể trong mắt đục. Giải phẫu để chữa cần đến khi cuộc sống của ta bắt đầu mất vui do thị giác ta kém nhiều. Hầu hết người được mổ, kể cả những vị mang bệnh tiểu đường, mắt lại sáng và rất hài lòng sau giải phẫu.
Bs. Nguyễn Văn Đức