ĐTC Gioan Phaolô II cầu nguyện trong Thánh lễ 'Te Deum' đêm giao thừa truyền thống tại nhà thờ chính của Dòng Tênở Rome, ngày 31 tháng 12 năm 1986. (ảnh: Bruno Mosconi/AP)
Bốn mươi năm trước, vào Đêm giao thừa, ở Roma đã có rất nhiều sự mong đợi, thậm chí căng thẳng, cho việc hát Kinh Te Deum - bài Thánh ca Tạ ơn Thiên Chúa truyền thống của Giáo hội - vào cuối năm dân sự.
Thánh Gioan Phaolô II sẽ nói gì vào cuối năm 1981 đó? Ngài sẽ bình luận gì về vụ ám sát vào hồi tháng 5, hay là tuyên bố việc thiết quân luật ở Ba Lan vào tháng 12?
Những chủ đề bi thảm đó không phải là nguồn gốc của căng thẳng. Vấn đề khiến mọi người tò mò là tình trạng hỗn loạn trong Dòng Tên đang gặp khó khăn nghiêm trọng.
ĐTC Gioan Phaolô II vẫn giữ phong tục đi đến nhà thờ mẹ của các tu sĩ Dòng Tên ở Roma cho buổi hát Kinh Te Deum vào dịp cuối năm. Ngôi nhà thờ do chính Thánh Ignatius thai nghén, thường được gọi là Il Gesù, nhưng tước hiệu hoàn chỉnh của nó là Danh Thánh của Chúa Giêsu. Trước khi cải cách lịch, ngày 1 tháng 1 là Lễ Thánh Danh của Chúa Giêsu (bây giờ là ngày 3 tháng 1), vì vậy Il Gesù là nơi thích hợp để giữ lễ nguyện cho cuối Tuần lễ Giáng sinh và bắt đầu một năm dân sự mới. (Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI đã chuyển Te Deum cuối năm đến Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô, và Đức Giáo hoàng Phanxicô đã giữ việc hát Kinh Te Deum ở đó. Ngài đến thăm Il Gesù để dự lễ Thánh Ignatius vào tháng 7.)
Đến năm 1980, Bề trên Tổng quyền Dòng Tên, Cha Pedro Arrupe, đang dự tính nghỉ hưu và kêu gọi một hội nghị cộng đoàn tổng quát của Dòng Tên. Đức Gioan Phaolô quan tâm sâu sắc đến đường hướng của Dòng, số lượng cao các linh mục rời khỏi, chia rẽ nội bộ, rối loạn giáo lý, lạm dụng phụng vụ và đời sống luân lý. Đức Thánh Cha không muốn một giáo đoàn được triệu tập cho đến khi một số việc sửa chữa được thực hiện.
Tại buổi hát Kinh Te Deum vào cuối năm 1980, các phụ tá của Cha Arrupe dồn Đức Gioan Phaolô vào chân tường tại Il Gesù, yêu cầu tiến hành về mong muốn tiến tới một cuộc tổng hội nghị và bầu cử một bề trên tổng quyền mới. Đức Gioan Phaolô phản đối. Vài tháng sau, ngài bị bắn, và vào tháng 8 năm 1981, Cha Arrupe bị đột quỵ khiến việc tiếp tục làm Bề trên Tổng quyền của cha là điều không thể.
Đức Gioan Phaolô II đã phải hành động. Vào tháng 10 năm 1981, ngài đưa ra quyết định của mình. Đó là một trận động đất. Đức Thánh Cha đã đình chỉ việc quản trị bình thường của Dòng Tên. Quyền lực của Cha Arrupe được trao cho một đại biểu của Giáo hoàng, Cha Paolo Dezza, người sẽ cai quản cho đến khi Đức Thánh Cha cho phép thành lập một tổng hội nghị và bầu chọn một bề trên mới. Đây là đòn giáng mạnh nhất vào Dòng Tên kể từ khi lệnh này được Giáo hoàng Clement XIV ban hành năm 1773.
"Đời sống của các dòng tu gặp khủng hoảng trong những năm sau Công đồng Vatican II, và trong khi Đức Gioan Phaolô II có thể không nghĩ rằng các tu sĩ Dòng Tên kém hơn những người khác, nhưng ngài tin rằng ảnh hưởng của họ lớn đến mức cần phải có một thời gian suy ngẫm", George Weigel viết trong cuốn Nhân chứng Hy vọng. "Sự can thiệp là liệu pháp gây sốc."
Vì vậy, các tu sĩ Dòng Tên đã bị tổn thương - nhiều người trong số họ đã phẫn nộ - khi ĐGH Gioan Phaolô II đến Il Gesù vào ngày 31 tháng 12 năm 1981. Truyền thống quy định rằng họ tổ chức lễ đón ngài tại nhà thờ chính của họ, nơi có mộ của Thánh Ignatius và thánh tích quý giá của Thánh Phanxicô Xavier, chỉ vài tháng sau cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm rầm rộ và rõ ràng là thiếu tin tưởng vào khả năng tự cải cách của họ.
Không có pháo hoa ở Te Deum. Đức Gioan Phaolô II không nói về Dòng Tên. Ngài hạn chế bằng cách nhận xét chung về thời gian qua, chỉ ám chỉ đến vụ ám sát và việc ban bố tình trạng thiết quân luật:
"Năm sắp kết thúc hôm nay khẳng định lại cuộc đấu tranh [giữa cái chết chống lại sự sống] này", ngài nói. "Trong mỗi chúng ta lại không xác nhận nó [cuộc đấu tranh giữa cái chết chống lại sự sống] sao? Trong các chiều kích của cuộc sống, xã hội và quốc gia lại không tái xác nhận nó sao? Trong các kích thước của toàn bộ địa cầu lại không xác nhận nó sao?"
Cao trào chống đối trong buổi Te Deum vào cuối năm 1981 dẫn đến giải pháp cuối cùng về sự can thiệp của Đức Gioan Phaolô II. Ngài đã hành động một cách táo bạo, thậm chí nghiêm trọng, nhưng ngài giao việc đó cho các tu sĩ Dòng Tên để theo suốt con đường cải cách.
Tại đại hội rốt cuộc cũng được triệu tập vào năm 1983, các tu sĩ Dòng Tên đã không thay đổi rõ rệt hướng đi. Họ sẽ tiếp tục làm xuất huyết các thành viên và tính chính thống và kỷ luật của họ không được cải thiện rõ rệt.
Đức Thánh Cha Phanxicô, gần đây đã gặp gỡ các tu sĩ Dòng Tên ở Hy Lạp, lưu ý rằng số tu sĩ Dòng Tên chỉ bằng một nửa so với thời trẻ của ngài, và đây là một "sự sỉ nhục" đối với xã hội - ngài hy vọng là một kết quả tinh thần, nhưng dù sao cũng là một sự sỉ nhục.
"Chúng ta phải làm quen với sự sỉ nhục", Đức Thánh Cha nói với các tu sĩ Dòng Tên anh em của ngài.
Bốn mươi năm sau liệu pháp sốc đó, dưới thời một vị giáo hoàng của Dòng Tên, sự sỉ nhục vẫn tiếp tục khi các tu sĩ Dòng Tên thu hẹp lại và ra khỏi Dòng. Mặc dù hiện nay Dòng Tên được dẫn dắt bởi Cha Arturo Sosa, thành viên nổi bật nhất của họ là Cha Antonio Spadaro và cách nói tiếng Anh đáng chú ý nhất của họ là Cha James Martin. Cuộc cải cách mà Thánh Gioan Phaolô II nghĩ đến đã không được thực hiện.
Một phần kết của năm 1981, cho rằng các biện pháp quan trọng thường chỉ có thể được nhìn thấy trong nhận thức muộn:
Cuộc sửa sai lớn của Giáo hoàng vào tháng 10 năm 1981 đã thất bại. Một trong những thành công lớn của Giáo hoàng Gioan Phaolô II tiếp nối vào tháng tiếp theo, với việc bổ nhiệm Hồng y Joseph Ratzinger làm Tổng trưởng Bộ Giáo lý Đức tin vào ngày 25 tháng 11 năm 1981. Việc sửa chữa những sai sót trở nên kém hiệu quả hơn là đề xuất thay thế sự huy hoàng của sự thật.
Trong nhận thức muộn màng, một hạt giống khác được trồng vào năm 1981 đã kết trái. Mẹ Angelica đã thành lập Mạng lưới Truyền hình Lời Vĩnh Hằng vào tháng 8 năm 1981. Bốn mươi năm sau, các tu sĩ Dòng Tên và các cộng tác viên của họ trên các phương tiện truyền thông đã thực hiện các cuộc tấn công vào EWTN với một chủ đề được yêu thích vào năm 2021. Ai có thể nghĩ vào năm 1981 rằng EWTN có thể làm nhiều hơn nữa để củng cố đức tin của những người Công giáo bình thường hơn so với Dòng Tên hùng mạnh một thời, nay đã bị sỉ nhục?
Đức Gioan Phaolô II không biết về EWTN tại Te Deum năm 1981. Ngài biết về nó đúng lúc. Nhưng một người lưu ý rằng Đấng Kitô, là "Ngôi Lời vĩnh cửu" đã đi vào lời rao giảng của mình vào buổi tối hôm đó.
Ngài nói: "Thế giới được nhìn thấy trong Lời vĩnh cửu - thế giới như một vết tích được in dấu bởi Trí tuệ Thần thánh - thật đẹp và thật tốt."
Lm. Raymond J. de Souza