Sắc chỉ Năm Thánh đầu tiên (năm 1300)
Ngày 13/5 vừa qua, Toà Ân giải Tối cao đã công bố tài liệu liên quan đến cách thức và việc thực hành, tại các nơi thánh ở Roma và trên thế giới, để lãnh nhận Ân xá trong Năm Thánh thông thường 2025. Trong một bài viết đăng trên báo L'Osservatore Romano - Quan sát viên Roma, tác giả Federico Corrubolo đã trình bày về sự tiến triển của tiến trình sám hối trong Giáo hội, từ thời đầu của việc xưng tội vào thời Luther cho đến huấn quyền hiện tại của Giáo hội.
Để hiểu đầy đủ ý nghĩa của ân xá, chúng ta cần lùi lại một bước. Trong Giáo Hội cổ xưa, các tín hữu không xưng tội như chúng ta ngày nay. Việc tha tội là một “sự kiện xã hội”: các tín hữu tuyên bố mình là tội nhân (không đi sâu vào chi tiết, điều không có ích gì nhiều), họ gia nhập một nhóm (một “cộng đồng phục hồi” thực sự), và họ thực hành một tiến trình sám hối có thể kéo dài vài tháng, thậm chí nhiều năm tùy theo mức độ nghiêm trọng của tội lỗi. Vì vậy, đầu tiên họ thực hành việc sám hối và chỉ khi kết thúc (thường là vào sáng Thứ Năm Tuần Thánh), họ mới đến trình diện với vị giám mục. Ngài sẽ đặt tay và ban phép xá tội. Do đó, trình tự là: trước tiên là xưng tội, sau đó là sám hối và cuối cùng là xá giải.
Tuy nhiên, đó là một công việc lâu dài, đòi hỏi nhiều thời gian và phải hy sinh nhiều. Đó là hành trình các tín hữu có thể thực hiện một vài lần trong đời và nó liên quan đến những tội trọng (trộm cắp, giết người, v.v.): trước khi bắt đầu, họ phải suy nghĩ kỹ về nó, và họ thường thực hiện việc này khi về già (khi ngay cả khả năng tội lỗi giảm đi).
Vào thời Trung cổ, đời sống Kitô giáo vẫn tiếp tục trong các đan viện, và tình hình ở đó rất khác. Sống trong những cộng đoàn nhỏ biệt lập, các tín hữu thường hay phạm những tội nhẹ, và họ không thể thực hành sám hối hàng tháng, hàng năm vì mỗi lỗi nhỏ... hơn nữa, họ rất hiếm khi gặp các giám mục.
Từ đó thói quen xưng tội với vị viện phụ của đan viện bắt đầu phổ biến. Sau khi họ xưng tội, ngài lập tức ban phép xá giải và sau đó ấn định việc đền tội, như chúng ta vẫn làm cho đến ngày nay.
Trong hệ thống mới này, sự khác biệt nảy sinh giữa tội lỗi (được loại bỏ bằng việc xưng tội) và hình phạt (phải thực hiện sau khi nhận được sự tha thứ để đền bù tội lỗi). Vì hệ thống cổ xưa chưa bị bãi bỏ nên thời gian sám hối luôn được tính bằng ngày, tháng và năm. Trong các đan viện thậm chí còn tồn tại những “mức độ” đặc biệt (sách sám hối) quy định thời gian sám hối cho hầu hết mọi tội lỗi có thể xảy ra.
Tuy nhiên, trong những dịp đặc biệt (những ngày lễ quan trọng, những sự kiện đặc biệt), một người sám hối tốt có thể được “giảm án”. Làm thêm vài việc lành có thể giảm bớt một số ngày, tháng, năm sám hối. “Ưu đãi đặc biệt” này được gọi là ân xá và thường rất thuận tiện; do đó, các Kitô hữu tốt lành đã không để mất dịp lãnh ân xá.
Nhân dịp thực hiện một sứ mệnh bất khả thi, tức là cuộc tái chiếm Giêrusalem đã bị người Ả Rập xâm chiếm, vào năm 1096, Đức Giáo hoàng Urbano II, đã xem xét rủi ro rất cao của sứ mệnh này, đã lần đầu tiên đưa ra một đề nghị chưa từng thấy trước đây: tha thứ hoàn toàn việc đền tội cho người lên đường giải phóng Thành Thánh.
Đây là ơn toàn xá đầu tiên. Kể từ đó, ngày càng thường xuyên hơn, Đức Giáo hoàng, với tư cách là Đại diện của Chúa Kitô và là người kế vị Thánh Phêrô, đã sử dụng “quyền nắm giữ chìa khóa” nhận được từ Chúa Giêsu để mở kho tàng ân xá, dùng giá trị vô tận của ơn cứu chuộc trực tiếp thay thế cho ngày, tháng và năm của sự đền tội cổ xưa.
Con người thời trung cổ có mối quan hệ trực tiếp và trực quan với Thiên Chúa: họ tin vào lòng thương xót của Người, nhưng sợ công lý, bởi vì họ nghĩ về mối quan hệ với Người theo cách “thời Trung Cổ”, tức là như một hiệp ước phong kiến giữa thần dân và nhà vua. Họ đã đặt mình vào tay Người theo đúng nghĩa đen (động tác cầu nguyện “chắp tay” xuất phát từ các nghi lễ phong kiến) và hứa tuân theo luật pháp của Người; đổi lại họ nhận được sự bảo vệ, sự giúp đỡ và bảo vệ chống lại âm mưu của ma quỷ.
Việc vi phạm luật pháp của Thiên Chúa được coi là một hành vi xúc phạm rất nghiêm trọng đối với nhà vua; ngài tước bỏ sự bảo vệ và điều này khiến kẻ vi phạm phải chịu sự trừng phạt. Do đó, người ta lo lắng quay trở lại “với ân sủng của Chúa”, ký kết một hiệp ước phong kiến mới và do đó “cài đặt lại phần mềm chống vi-rút” chống lại ma quỷ.
Khi Đức Bônifaciô VIII công bố Năm Thánh đầu tiên vào năm 1300 và hứa ban ơn toàn xá cho tất cả chỉ bằng việc thực hiện ba mươi ngày cầu nguyện ở Roma, thành phố đã bị một đạo quân hành hương xâm chiếm. Kể từ đó “ân xá” và “Năm Thánh” đã là một sự kết hợp thành công...
** Trong những thế kỷ tiếp theo, nỗi lo lắng về ơn cứu độ không hề nguôi ngoai và điều này đã dẫn đến việc đào sâu thêm học thuyết đã được biết đến, đó là một việc làm tốt có thể rút ngắn thời gian sám hối. Nhân danh sự hiệp thông của các thánh, nghĩa là mối liên kết hiệp nhất tất cả những người đã được rửa tội trong Nhiệm Thể duy nhất của Chúa Kitô, người ta suy luận rằng việc giảm hình phạt có thể được áp dụng cho tất cả các Kitô hữu, cả người sống và người đã qua đời.
Sự khao khát được hưởng ân xá vẫn còn tồn tại trong nhiều thế kỷ khác trong cộng đồng Kitô hữu.
Cùng với việc thoát khỏi nền kinh tế nông nghiệp điển hình của thời Trung Cổ và bước vào nền kinh tế tiền tệ điển hình của thời hiện đại, các ân xá cũng đã xâm nhập vào thị trường.
Sự giàu có của thời Trung cổ được ban tặng bởi đất đai đảm bảo nguồn sống và do đó có quyền tự chủ; sự giàu có của thời hiện đại là tiền, thứ cho phép bạn mua trên thị trường những gì trước đây thu được từ đất đai. Trong xã hội dân sự, người ta bắt đầu buôn bán các chức vụ công quyền, các chức tước cao quý, các quan chức... Trong Giáo hội, người ta mua bán các chức hồng y, đan viện, giáo phận. Những thương gia giàu nhất cũng dâng tiền cho các vị vua, hoàng đế, giáo hoàng, giám mục.
Một giám mục người Đức 26 tuổi đã mắc nợ một ngân hàng lớn để mua một giáo phận lớn. Ngài dùng nhiều tiền hơn những gì ngài có thể và để thoát khỏi nợ nần, ngài phải huy động tiền mặt nhanh chóng. Vì lý do tương tự, Giáo hoàng cũng cần tiền: ngài phải tiếp tục xây dựng Đền thờ Thánh Phêrô. Cả hai đều sử dụng cùng một hệ thống: một chiến dịch rao giảng để nhận được ơn toàn xá. Việc tốt bây giờ cần làm không còn là tái chiếm Giêrusalem nữa, nhưng chỉ là dâng cúng một khoản tiền. Sự lo lắng về ơn cứu độ luôn rất cao, chỉ lúc này nó đi vào logic thị trường một cách tàn nhẫn, bằng những khẩu hiệu quảng cáo: Wenn die Münze klingt, die Seele springt! (“Khi đồng xu reo, linh hồn nhảy lên vào Thiên đường”).
Đức Giám mục thuyết giảng về ơn toàn xá của Đức Giáo hoàng trong giáo phận của mình và giữ một phần số tiền dâng cúng cho mình. Doanh thu cao, được ưa chuộng bởi sự mơ hồ của đề xuất (ngày nay chúng ta gọi đó là “quảng cáo gây hiểu lầm”), nhưng đến một thời điểm nhất định, trò chơi bị đình trệ.
Một tu sĩ trẻ Dòng Augustinô, giáo sư Thánh Kinh tên là Martin Luther nói về tệ nạn: nếu không có sự hoán cải tâm hồn thì việc mua giấy chứng nhận của giáo hoàng chỉ là vô ích.
Con người đã thay đổi, và mối quan hệ của họ với Thiên Chúa cũng thay đổi: con người hiện đại không còn là chủ thể của một hiệp ước phong kiến nữa, mà là một cá nhân với lương tâm day dứt, đang tìm kiếm sự thật, không chấp nhận mọi điều huyền bí. Họ muốn có một mối quan hệ chân thành và tự do với Chúa, không phải lo lắng về việc thanh toán hóa đơn. Khi Luther mời các bạn của mình thảo luận về vấn đề này, chương trình thảo luận đã vượt quá tầm kiểm soát và xâm chiếm toàn bộ nước Đức, đạt được thành công vang dội.
Ân xá, từ chỗ là một trợ giúp cho việc hoán cải, trở thành đồng nghĩa với sự ô nhục và là ngòi nổ của một cuộc phản kháng bùng nổ khắp châu Âu: và nó vẫn như vậy đối với nhiều lương tâm, ngày nay vẫn còn bị xúc phạm bởi mức độ nghiêm trọng của những gì đã xảy ra cách đây 5 thế kỷ.
Chúng ta tìm cách sắp xếp lại mọi việc: Giáo hội ngày nay nói gì về giáo lý ân xá? Chúng ta hãy bắt đầu bằng cách nói điều không còn giá trị nữa: ngày, tháng, năm “thi hành án” đã bị Đức Phaolô VI bãi bỏ vào năm 1967. Ơn toàn xá ngày nay chỉ có thể là một phần hoặc toàn thể, và rất hạn chế so với trước đây. Những phẩm chất này không phải là điều quan trọng nhất: ngày nay, trên hết, giáo lý thiêng liêng về ân xá đã được rao giảng: giáo lý về tàn tích của tội lỗi.
Sau khi xưng tội, tội lỗi được loại bỏ, nhưng nỗi hoài niệm về tội lỗi vẫn còn. Sự dữ vẫn duy trì sức hấp dẫn của nó, tiếp tục cám dỗ chúng ta, làm cho chúng ta yếu đuối, khiến chúng ta luôn sa vào cùng một tội lỗi. Bất cứ ai “nghiêm túc” với Chúa đều biết rõ rằng chúng ta không thể tự lừa dối mình khi nghĩ rằng chỉ xưng tội là đủ để chấm dứt tội lỗi. Ngay cả cơ thể sau khi trải qua cơn bệnh hiểm nghèo cũng cần một thời gian dưỡng bệnh lâu dài trước khi lành hẳn. Sự lôi cuốn của tội lỗi, những tàn dư của nó trở thành gánh nặng cho những ai muốn bước nhanh theo ý muốn của Thiên Chúa.
Hình phạt của tội lỗi chính là thời gian dưỡng bệnh kéo dài, ngăn cản chúng ta chạy nhanh đến tình yêu Thiên Chúa dành cho chúng ta.
Sau đó, để giúp những người mong muốn được chữa lành nhanh hơn, Giáo hội chỉ ra một số việc tốt chắc chắn hữu ích cho việc chữa lành sớm hơn: trên thực tế, chúng luôn giống nhau. Thực ra, chúng ta được yêu cầu tăng cường sự hiệp thông với Chúa Kitô trong các bí tích, với đức tin của Giáo hội (đọc Kinh Tin Kính và cầu nguyện theo ý Đức Giáo hoàng) và với anh em chúng ta (các công việc bác ái). Khi ân xá (một phần hoặc toàn thể) được ban cho những công việc này, chúng ta tin bằng đức tin rằng sức hấp dẫn đối với tội lỗi giảm đi và thay vào đó, lòng bác ái và sự thánh thiện tăng lên một cách đặc biệt mãnh liệt. Những cặn bã của tội lỗi được loại bỏ và người ta được chữa lành nhanh hơn trước.
Đó là lý do tại sao ngày nay cũng như thời đó, một Kitô hữu tốt lành không bỏ lỡ “món quà đặc biệt” này!
Federico Corrubolo