Thánh Piô X Giáo hoàng tên thật là Giuseppe Melchierre Sartô, sinh tại làng Riese miền Venetia, ngày 2-6-1835. Cha ngài, ông Giovanni Battista Sartô, thành hôn với mẹ ngài là bà Margherita Samon, nhỏ hơn ông tới một nửa số tuổi. Vì vậy lên 17 tuổi, ngài đã mồ côi cha. Làm nghề chạy giấy của xã, ông Giovanni Battista làm cha một gia đình nghèo túng. Chết đi ông cũng lại một gia đình càng túng quẫn hơn nữa. Tuy nhiên, nhờ lòng đạo đức của cả hai ông bà mà gia đình này đã góp phần đào tạo nên một vị thánh lớn cho Giáo Hội.

Ngay từ nhỏ, học tại trường làng, Giuseppe đã tỏ ra có nhiều triển vọng, ngài luôn là một học sinh giỏi đứng đầu lớp học. Theo phong tục thời đó, dù đã vào ban giúp lễ từ hồi 7 tuổi, mãi tới năm 11 tuổi, Giuseppe mới được rước lễ lần đầu. Những ngày tháng mong đợi có lẽ đã khiến ngài khi lên giáo hoàng sau này, đã cho phép trẻ em được rước lễ vỡ lòng khi vừa tới tuổi khôn và nhiệt tình cổ võ lòng tôn sùng Bí tích Thánh Thể. Trước bàn thờ Đức Mẹ, dịp rước lễ lần đầu, Giuseppe đã khấn dâng mình cho Chúa.

Từ lâu rồi ngài đã nuôi ý định này nhưng không dám tỏ bày với cha mẹ. Nhưng khi biết được ý định của con, mẹ ngài đã hết sức tán thành, cha ngài ngập ngừng vì thấy gia đình nghèo túng, nhưng rồi cũng quảng đại vâng theo ý Chúa. Mọi người đều vui mừng vì quyết định của Giuseppe, nhất là cha sở Riese. Cha phó dạy tiếng Latinh cho ngài. Khi đã đủ lực theo bậc trung học ở Castelfrancô cách Riese 7 cây số, suốt 4 năm trời ngài thường vác giày trên vai, để tiết kiệm, và đi bộ tới trường rồi lại đi bộ về nhà. Chính lý tưởng làm linh mục là sức mạnh giúp ngài kiên trì như vậy.

Hết 4 năm tại Castelfrancô, năm 1850, Giuseppe lên Đại Chủng viện Padua. Gia đình Giuseppe nghèo, cha sở xin được cho ngài một học bổng, giáo dân trong họ hằng năm quyên tiền giúp đỡ ngài. Thật là những nghĩa cử cao đẹp đối với một ơn gọi. Năm 17 tuổi, ông thân sinh qua đời, Giuseppe muốn bỏ về giúp mẹ và săn sóc cho 7 đứa em. Lại một nghĩa cử cao đẹp khác vun trồng cho ơn gọi Giuseppe chín muồi: mẹ ngài không chấp nhận ý kiến, mà quyết tâm dâng con cho Chúa. Trong nếp sống nghèo khó nhưng lại giàu lòng quảng đại ấy, Giuseppe đã tiến tới chức linh mục ngày 28-9-1858, lúc 23 tuổi.

Sau ngày mở tay tại quên nhà, Cha Giuseppe đi nhận phó xứ Tombolo, 9 năm sau ngài được bổ nhiệm làm chính xứ Salzano. 17 năm làm phó xứ rồi chính xứ, Cha Giuseppe sống đời hy sinh tận tuỵ với giáo dân, nhất là với những người nghèo khó. Không hề ao ước danh vọng, ngài lại được chiếu cố, được tín nhiệm vào chức vụ cao hơn. Đức Giám mục Trevise mời ngài về làm chưởng ấn toà giám mục, kiêm nhiệm chức vụ giám đốc chủng viện.

Luôn luôn ngài thi hành các chức vụ bề trên giao phó một cách chu đáo.

Năm 1884, Đức Lêô XIII, đấng mà ngài sẽ kế vị, đặt ngài làm giám mục cai quản điạ phận Mantua, ngài muốn từ khước nhưng đã vâng lời và quyết nên mọi sự cho mọi người. - Dân chúng sẽ thấy tôi luôn kiên trì trong chức vụ, luôn hiền từ và đầy bác ái.

Ôm hôn mẹ hiền, ngài cho mẹ xem chiếc nhẫn giám mục của mình. Mẹ ngài cũng sung sướng cho ngài xem chiếc nhẫn cưới của mình và nói: không có chiếc nhẫn của mẹ thì chẳng có chiếc nhẫn của con.

Phải thật nhân đức mới có thể đường dầu với tình trạng đáng thương của giáo phận: chủng viện gần như trống rỗng, dân chúng chịu ảnh hưởng của tâm điểm, thệ phản thuyết phóng túng nên lòng đạo đức sa sút, chẳng còn nhiệt tâm gì với việc tông đồ, với đời sống nội tâm. Sợ hãi, nhưng đức cha Sartô bắt tay ngay vào việc canh tân. Ngài đi kinh lý khắp điạ phận rộng lớn.

Những cuộc tiếp xúc thường xuyên và thân mật này đã tạo nên những bước tiến cụ thể. Khi mùa gặt đã tới, ngài lên tiếng kêu gọi cho ngân quỹ vơi cạn của chủng viện và được đáp ứng quảng đại. Ngài triệu tập một hội nghị để trao đổi và để đón nhận các ý kiến. Ngài luôn lo bảo vệ sự toàn vẹn đức tin và không muốn chấp nhận sự sống nhượng bộ khi không được phép: Người ta phải tranh đấu nơi thanh thiên bạch nhật.

Công việc ngày một nhiều, nhưng Ngài vẫn thường xuyên thăm viếng các giáo xứ. Buổi sáng kia tới nhà thờ một họ đạo, ngài thấy giáo dân đứng chờ trước toà giải tội, ngài vào ngồi toà, khiến cha sở tới nơi phải bối rối. Trợ giúp hàng giáo sĩ về luân lý lẫn tài chính đó là nét đặc trưng trong chức vụ của ngài.

Mỗi hoạt động của vị giám mục thánh thiện đều tạo thành tiếng vang. Năm 1893, Đức Leo XIII đặt ngài làm hồng y giáo chủ Vevetia. Lần này ngài mau mắn vâng lời.

- Khi vị đại diện Chúa Kitô mở lời, không phải là lúc để nghiệm xét, mà là vâng phục. Không được phép cân nhắc lệnh truyền để tìm giảm thiểu mức độ vâng phục...

Đức Hồng y tiếp tục cùng một chương trình canh tân. Ngài xây dựng nhiều thánh đường, cô nhi viện, chủng viện và một phân khoa giáo luật. Ngài can đảm thiết lập Thông Tấn xã Công giáo. Ngài đến nhà thờ và tranh đấu cho việc tôn trọng luật Chúa.

Ngày 8-7-1903, Đức Lêô XIII từ trần. Đức Hồng y Giáo chủ Sartô phải đi vay tiền mua vé về họp mật nghị bầu giáo hoàng. Trong mật nghị, Đức Hồng y Puzyna cai quản Krakow cho biết hoàng đế nước Áo phủ quyết Đức Hồng y Rampella quốc vụ khanh của Đức Lêô XIII mới từ trần. Cuộc bỏ phiếu đầu 1-8, Đức Sarto chỉ được 5 phiếu. Đức Hồng y Gibbons người Mỹ xin ngài đừng phủ quyết cuộc bầu cử và đến cuộc đầu phiếu thứ bảy ngày 4-10, ngài được 50/62 (vì sự kiện trên, sau này người ra Hiến chế Comomissum Nobis để ngăn chặn mọi mưu toan chính trị tìm khuynh đảo các cuộc bầu cử giáo hoàng).

Sau kết quả cuộc bầu cử, Đức Hồng y niên trưởng đến hỏi: Chúng tôi đã nhân danh Thiên Chúa tiến cử ngài làm giáo hoàng, ngài có ưng thuận không?

Sau giây phút yên lặng trong nước mắt ràn rụa, ngài nghẹn ngào trả lời:

-   Ước gì tôi không phải uống chén này, nhưng mong sao ý Chúa được nên trọn.

Thấy câu trả lời chưa rõ, Đức Hồng y niên trưởng hỏi lại lần nữa và ngài trả lời: Tôi xin nhận như nhận một thánh giá.

- Vậy ngài muốn nhận tên gì?

- Vì tôi phải chịu khổ nên tôi nhận tên của những vị đã phải đau khổ. Tôi nhận tên là Piô.

Thế là cuộc bầu cử giáo hoàng đã xong. Lễ đăng quang được cử hành ngày 9-8-1903. Trong thông điệp đầu tiên, E Supreni Apostolatus ngày 4-10-1903, ngài công bố: “Nếu người ta muốn hỏi chúng tôi một châm ngôn phát xuất tự đáy lòng, tôi sẽ luôn nói rằng: canh tân mọi sự trong Đức Kitô”.

Suốt triều đại giáo hoàng, Đức Piô X đã thực hiện châm ngôn ấy. Ngài cho phép các trẻ em nhỏ rước lễ sớm khi vừa tới tuổi khôn và khuyến khích việc rước lễ hằng ngày. Với Thông điệp Pascendi ngày 8-9-1908 kết án thuyết duy tâm. Ngài sửa lịch và sách nguyện, canh tân thánh nhạc và truyền dùng trong cả Giáo Hội, ngài thiết lập các viện nghiên cứu âm nhạc và Kinh Thánh tại Roma. Ngài khởi đầu công cuộc hệ thống hoá giáo luật...

Về phương diện chinh trị, ngài tạo ra sự dễ dàng trong việc liên lạc giữa Giáo Hội và vương quốc Ý. Khi tổ chức lại các bộ và các toà án, cùng giáo triều Roma, Tông hiến Sapienti Consiliô năm 1908 cho thấy dấu hiệu sẵn sàng chấp nhận việc để mất các quốc gia của Giáo Hội, cũng không cần đến cơ cấu cai trị dân sự làm khuôn mẫu. Ngay từ năm 1905, ngài đã cương quyết từ khước hoà ước Napolêon và chấp nhận sự phân biệt Giáo Hội với quốc gia vì biết rằng sự nghèo khó của Giáo hội Pháp là có lợi hơn.

Giữa những công chuyện hóc búa này, Đức Piô X không bao giờ thực sự cảm thấy mình được ở nhà. Ngài là “tù nhân ở Vaticanô”. Một lần tiếp xúc với các bạn cũ, ngài bật khóc: xem người ta đưa tôi lên ghế này đây.

Tìm lại nếp sống cũ, ngài đưa các em về Roma để giặt ủi và may vá đồ. Khi đau bệnh, ngài xin linh mục là cháu cho rước lễ. Ngài còn đưa cả cha tuyên uý và người nấu ăn từ Venetia về. Thích sống thanh đạm, ngài bỏ các nghi thức nhỏ nhặt và nhiều truyền thống nặng hình thức khác. Khi ngài qua đời người ta còn thấy trong túi áo ngài những vật của một học sinh: con dao nhỏ và mẩu bút chì.

Năm 1914, vào năm thứ 11 sau khi Đức Piô được bầu làm giáo hoàng, Âu Châu lâm vào cảnh chiến tranh. Ngài ngã bệnh, ngài dâng lễ cuối cùng, ngày lễ Mông Triệu và qua đời ngày 20-8, người ta nói rằng: ngài bị vỡ tim vì lo buồn cho nhân loại, 9 năm sau đã bắt đầu hồ sơ phong thánh và ngày 3-6-1951, ngài được phong chân phước, ngày 29-5-1954, sau 40 năm qua đời, ngài được phong hiển thánh.