Thánh Dionysiô, Giám mục Paris, đã chịu nhiều đau khổ vì danh Chúa Kitô và kết thúc cuộc đời dưới lưỡi gươm.

Câu nói trên đây của Thánh Grêgoriô thành Tours là tất cả những gì chúng ta biết được về thánh Dionysiô. Người ta kể lại truyền thuyết rất hấp dẫn về ngài như sau:

Vào năm 251, Đức Giáo hoàng Fabianô đã sai 7 giám mục đi truyền giáo tại xứ Gaules. Các vị tông đồ này đã vượt qua mọi gian nguy và thiết lập nên các giáo đoàn Arles, Toulouse, Narbonne, Clermont, Limoges, Tours và Lutèce. Trước hết các Ngài dừng lại ở Arles, rồi phân tán đi các tỉnh xứ Gaules. Lutèce là tỉnh xa nhất. Nhiệt tâm với đức tin, Dionysiô đã muốn tới đó.

Dionysiô đã thực hiện được nhiều cuộc trở lại rất ngoạn mục. Chỉ kêu cầu đến danh Chúa, ngài đã làm lật nhào pho tượng thần Hoả (Mars) khổng lồ. Chứng kiến cảnh tượng này, nhiều người đã phục dưới chân ngài xin theo đạo. Cùng với Linh mục Eleutheeiô và Phó tế Rusticô, Dionysiô tiến xa về hướng Bắc và dừng lại tại Lutèce. Ngài thiết lập giáo đoàn Paris và làm giám mục tiên khởi của giáo đoàn này. Ngài luận bác sự điên dại của các ngẫu thần và rao giảng một Thiên Chúa duy nhất và Chúa Giêsu là Đấng cứu chuộc.

Phần đông thính giả tin theo ánh sáng Chúa Kitô giáo. Một trong số những người trở lại là lãnh chúa miền Montmorency. Tên ông là Lisiniue. Ông đã cho Thánh Dionysiô trú ngụ và biến gia thất thành nơi hội họp của các Kitô hữu. Dân chúng đổ xô đến rao giảng, từ bỏ tà thần và lãnh nhận Bí tích Rửa Tội. Thánh Dionysiô phong chức cho nhiều tác viên mới.

Dùng của cải dân Gaules dâng hiến, ngài dựng nên 4 nhà nguyện: một dâng hiến Chúa Ba Ngôi (nơi này sẽ thánh thánh đường kính Thánh Bênêđictô). Năm 1685, người ta đọc được ở đó những dòng chữ này: “Trong nguyện đường này, Thánh Dionysiô đã khởi sự yêu cầu Chúa Ba Ngôi”, một nguyện đường dâng kính hai Thánh Tông đồ Phêrô và Phaolô (Thánh Ghenevière thích đến cầu nguyện và được mai táng tại đây), nguyện đường thứ ba đâng kính Thánh Stêphanô và nguyện đường thứ tư dâng kính Đức Bà (nay gọi là Đền thờ Notre-dame-des-champs).

Thánh Dionysiô vui mừng vì thành quả gặt hái được. Nhưng các người ngoại, nhất là các tư tế dân ngoại bực tức. Họ than phiền với quan chức của vương quốc. Khi hoàng đế Maximilianô mang quân qua xứ Gaules, lệnh bách hại Kitô giáo được ban hành nghiêm nhặt. Vị tông đồ cùng với hai vị bị điệu ra toà.

Ngài trả lời rằng: Chúng tôi là tôi tớ Chúa Kitô.

Thánh Dionysiô cùng hai bạn bị tống ngục, nơi sẽ trở thành thánh đường Thánh Dionysiô thành Chartres. Bị đánh đòn, bị hành hạ đến chảy máu, thánh nhân không hề than trách kêu la. Thay tiếng rên siết, ngài nói lên niềm tin và lời ca tụng. Bọn lý hình giương búa, múa roi trước mặt ngài, nhưng lão già 110 tuổi đầu bạc vẫn đầy tin tưởng và êm dịu trả lời: Chớ gì tôi phải chịu tất cả mọi cực hình này cùng một lúc để tôi sớm được hạnh phúc với Chúa Kitô.

Ngài bị ném cho thú vật xâu xé. Nhưng những thú dữ chỉ liếm chân ngài. Bị treo lên thập giá, nhưng từ trên cao, ngài giảng về cuộc khổ nạn của Chúa khiến cho nhiều người trở lại. Vừa sợ vừa giận, quan toà ra lệnh xử trảm con người đầy dũng cảm này. Nơi hành hình là một ngọn đồi dâng kính Thuỷ thần (Nercure), nhưng sau này được coi là núi các thánh tử đạo (Montmartre). Xác các thánh tử đạo không được chôn cất, nhưng phải để làm mồi cho súc vật.

Nhưng có huyền thoại kể rằng: Thánh Dionysiô sau khi bị chặt đầu, đã trỗi dậy cầm lấy đầu mình, đi xa khoảng 2 dặm về hướng đông. Một sử gia nói rằng: ngài dừng lại ở nơi ngài muốn chôn cất và là tu viện của ngài.

Có một phụ nữ tên là Catulla đã chôn xác ngài ở một ngôi làng (làng này sẽ mang tên Dionysiô) bà dựng một nguyện đường bằng gỗ, nhưng rồi Thánh Ghenevière đã xây lại bằng đá. Dagobert sẽ xây cất một thánh đường và một tu viện ở đó.