Câu chuyện tháp Babel, xuất phát từ ý định kiêu hãnh của con người: "Nào! Ta hãy xây cho mình một thành phố và một tháp có đỉnh cao chọc trời. Ta phải làm cho danh ta lẫy lừng, để khỏi bị phân tán trên khắp mặt đất." (St 11,4). Câu chuyện bắt đầu đổ vỡ do một nguyên nhân: tranh cãi và bất đồng ngôn ngữ. Khi xây dựng những tháp chọc trời trên web, người ta hy vọng sẽ chinh phục được thế giới, song càng ngày người ta càng thấy xuất hiện nhiều lỗ hổng và sự đổ vỡ.
Đổ vỡ một sự kiện đang diễn ra:
“Tại sao những công nghệ mà chúng ta đang có hiện nay lại không có thể tiếp tục sử dụng trong tương lai?” - Giáo sư Williams đặt vấn đề đồng thời khẳng định việc chia rẽ mạng Internet đã và đang diễn ra chứ không phải chờ đợi nó sẽ xảy ra trong tương lai. Nguyên nhân đổ vỡ có nhiều loại.
Bất đồng về ngôn ngữ. Đặc biệt giữa sự phát triển về kinh tế và thương mại, sự chia cắt đang dần dần nở rộ. Ban đầu giữa nhóm ký tự tượng hình và mẫu tự Latinh. Trung Quốc một phần lớn người sử dụng chưa dùng mẫu tự Latinh và Trung Quốc đang khai triển những tên miền của mình để bảo đảm tính bảo mật. Trung Quốc sẽ xây dựng cho mình một hệ thống Internet riêng. Đổ vỡ trong Internet là một thực tại đang diễn ra.
Đổ vỡ về lối sống. Không chỉ trẻ con mà ngay cả người lớn đủ trí thông minh và hiểu biết sử dụng Internet cho nhu cầu của mình, cũng không tránh khỏi một trào lưu về lối sống hưởng thụ. Len lỏi vào đời sống con người qua nhiều ngóc ngách: hình ảnh xấu, cổ vũ cho đồng giới, phá thai, nghiện ngập, mua bán thân xác, lạm dụng… Đa số những nhà giáo dục chân chính đều phản biện về những lối sống này bằng các đưa rất nhiều bài học làm người, hướng dẫn đời sống ngay lành nhưng vẫn chưa hơn được những điều xấu tràn lan trên Internet. Tội lỗi dẫn tới nguy cơ đổ vỡ trong con người chứ không chỉ là đổ vỡ trên mạng Internet.
Đổ vỡ các tương quan. Những tài liệu mật được công bố tràn lan trên phương tiện Internet, những sự việc ăn cắp tràn lan công nghệ qua bàn tay hacker, những móc nối ngầm qua những giao dịch… Con người giao tiếp với nhau nhiều hơn nhưng lại nghi ngờ nhiều hơn. Con người giới thiệu về mình nhiều hơn nhưng lại khoe khoang nhiều hơn. Những tháp Babel của lòng kiêu căng, những Babel của ích kỷ, cổ vũ cho lối sống hưởng thụ, tìm kiếm lợi ích riêng, đang dần rạn nứt các mối tương quan.
Cảnh báo của Babel
Babel bị đổ vỡ xưa kia có một cảnh báo cho hôm nay và mai sau: Khi con người xây dựng tất cả trên yếu tố giá trị vật chất và lòng kiêu hãnh thì sớm muộn gì nó cũng đổ vỡ. Sự việc đổ vỡ bởi thiếu yếu tố quan trọng và cần thiết: là giá trị thuộc linh. Ngôi nhà vật chất xây bằng của cải tham lam vơ vét được tự nó đã giết chết giá trị thiêng liêng của ngôi nhà. Nó là cái xác không hồn, những ngôi nhà, tòa tháp của ích kỷ, gian tham được xây lên bằng những bất công và bạo hành. Đứng vững sao được khi giá trị của nó là thấp hèn, gian dối, xây trên hư ảo.
Babel có lời cảnh báo về cách thức con người sống với nhau. Một thế giới đại đồng cần xây dựng trên nền tảng: Mọi người đều có quyền cơ bản là quyền sống và quyền có những thứ cần thiết sống xứng đáng làm người. Bắt đầu bằng lương thực, quần áo và chỗ ở, việc làm, y tế, và giáo dục. Tương ứng với các quyền này là trách nhiệm và bổn phận với tha nhân, với gia đình, và với xã hội rộng lớn. Nhưng con người đã không tôn trọng quyền sống của nhau, luôn lấy mạnh thắng yếu, lấy quyền để đàn áp, thống trị… Chính cái tháp của quyền lực và cách hành xử như vậy làm đổ vỡ về phẩm giá của con người.
Babel của sự sụp đổ khi con người sống thiếu ý nghĩa của cùng đích, hoặc đánh đổi giá trị cùng đích bằng những giá trị ảo. Trong thế giới hiện đại, con người làm chủ về nhiều khía cạnh, dường như một xã hội bao quát nhiều hơn nhưng lại ít hiểu về các thực tại hơn. Như William Powers nhận xét: “Sự kết nối qua Internet chính là kẻ thù của sự sâu sắc.” Tất cả như bàn tiệc dọn sẵn, các mối liên hệ với nhau biết về nhau rộng rãi qua những nickname, nhưng chưa bao giờ thật tình để sống với mình và với nhau. Dễ dàng xoá bỏ đi một tương quan và sẵn sàng thiết lập những tương quan mới. Theo nhà Xã hội học Mark Granovetter phân loại hai loại liên hệ chính yếu trong xã hội: liên hệ mạnh bao gồm gia đình, lối xóm, đồng nghiệp, sống thân thiết chia sẻ tật sự với nhau… mới cần thiết là vốn để xây dựng xã hội. Liên hệ yếu là những mối liên hệ hời hợt, giả tạo, vui ở buồn đi, có lợi, đôi khi xen lẫn vào trong các quan hệ ruột thịt làng xóm, đồng nghiệp… làm tổn hại đến xã hội và làm suy yếu tình yêu đối với tha nhân.
Tháp Babel đã xây, con người cũng đang sống trong chiếc tháp của mình, dù nó cảnh báo sắp sụp đổ hay đang lung lay, con người vẫn thờ ơ trước nguy hiểm và vẫn không ngừng chất cao thêm chiếc tháp. Tiếng mách bảo của thảm họa bị át đi bởi những tiếng ồn ào, cuồng nhiệt của cuộc sống. Con người dường như chỉ cần biết thực tại và bỏ mặc tương lai cho đàn con cháu dọn dẹp đống đổ nát, hoang tàn. Cần có thêm nhiều tiếng nói để góp vào nhiều tiếng nói để thảm hoạ Babel có thể dừng lại và thôi không bị đổ sập.
Lm. Giuse Hoàng Kim Toan