“Lòng thương xót của Chúa là sự giải phóng và hạnh phúc của chúng ta. Chúng ta sống nhờ lòng thương xót và không thể sống thiếu lòng thương xót: đó là không khí để hít thở. Chúng ta quá nghèo để đặt ra các điều kiện, chúng ta cần sự tha thứ, vì chúng ta cần được thứ tha.” Nếu có một sứ điệp nào đó đặc biệt ghi dấu triều Giáo hoàng của Đức Thánh Cha Phanxicô và chắc chắn sẽ còn lưu lại, thì đó chính là sứ điệp về lòng thương xót. Đức Thánh Cha đã bất ngờ rời xa chúng ta sáng thứ Hai ngày 21/4/2025, sau khi ban phép lành Urbi et Orbi sau cùng của ngài vào Chúa Nhật Phục Sinh từ ban công chính Đền thờ Thánh Phêrô, và đến giữa đám đông tín hữu đang hiện diện để chào thăm lần cuối.
Vị Giáo hoàng người Argentina đầu tiên trong lịch sử Giáo hội đã đề cập đến nhiều chủ đề, đặc biệt là sự quan tâm đến người nghèo, tình huynh đệ, chăm sóc ngôi nhà chung và kiên quyết và vô điều kiện nói không với chiến tranh. Nhưng trọng tâm sứ điệp của ngài, điều chắc chắn đã chạm đến trái tim nhiều người nhất, chính là lời kêu gọi loan báo Tin Mừng về lòng thương xót: về sự gần gũi và dịu dàng của Thiên Chúa đối với những ai nhận ra mình cần sự giúp đỡ của Người. Lòng thương xót như “không khí để thở”, nghĩa là thứ chúng ta cần nhất, nếu không có thì không thể sống được.
Toàn bộ triều Giáo hoàng của Đức Thánh Cha Phanxicô đều hướng đến sứ điệp này, vốn là trung tâm của Kitô giáo. Ngay buổi đọc kinh Truyền Tin đầu tiên vào ngày 17/3/2013 từ cửa sổ căn hộ Giáo hoàng mà ngài chưa bao giờ ở, Đức Thánh Cha Phanxicô đã nói về tính trung tâm của lòng thương xót, nhắc lại những lời mà một phụ nữ lớn tuổi đã nói với ngài khi đến xưng tội khi ngài còn là Giám mục phụ tá của Buenos Aires: “Chúa tha thứ mọi sự... Nếu Chúa không tha thứ tất cả, thế giới này sẽ không tồn tại.”
Vị Giáo hoàng đến “từ tận cùng thế giới” không mang đến sự thay đổi giáo lý của truyền thống Kitô giáo hai ngàn năm, nhưng bằng cách đưa lòng thương xót trở lại trọng tâm giáo lý của mình theo một cách mới, ngài đã thay đổi nhận thức của nhiều người về Giáo hội. Ngài đã làm chứng cho khuôn mặt mẫu tử của một Giáo hội cúi xuống với những người bị thương, đặc biệt những người bị tổn thương bởi tội lỗi. Một Giáo hội thực hiện bước đầu tiên hướng đến tội nhân, giống như Chúa Giêsu đã làm ở Giêricô, khi Người tự đến nhà Giakêu, một người bị coi thường và ghét bỏ, không yêu cầu ông bất cứ điều gì, không đặt điều kiện nào. Và chính vì lần đầu tiên cảm nhận được cái nhìn yêu thương như thế, ông Giakêu đã nhận ra mình là một tội nhân, và tìm thấy trong ánh mắt của Người Nazareth động lực để hoán cải.
Hai ngàn năm trước, nhiều người bị sốc khi thấy Thầy Giêsu bước vào nhà người thu thuế thành Giêricô. Trong những năm gần đây, nhiều người cũng đã bị sốc trước cử chỉ chào đón và sự gần gũi của Giáo hoàng người Argentina đối với mọi người, đặc biệt là những người “khó chấp nhận” và tội nhân. Trong bài giảng đầu tiên trong Thánh lễ với mọi người, ở nhà nguyện Thánh Marta ở Vatican, Đức Thánh Cha Phanxicô đã nói: “Biết bao nhiêu người trong chúng ta có lẽ đáng bị lên án! Và điều đó cũng đúng. Nhưng Người tha thứ! Như thế nào? Bằng lòng thương xót mà không xóa bỏ tội lỗi: chỉ có sự tha thứ của Chúa mới xóa bỏ tội lỗi, trong khi lòng thương xót vượt xa hơn thế. Giống như bầu trời: chúng ta nhìn lên đó, thấy rất nhiều ngôi sao, nhưng khi mặt trời mọc vào buổi sáng, ánh sáng chói chang làm các ngôi sao không thể nhìn thấy được. Lòng thương xót của Chúa cũng vậy: một ánh sáng lớn của tình yêu, của sự dịu dàng, bởi vì Chúa tha thứ không phải bằng một sắc lệnh, mà bằng một sự âu yếm.”
Trong suốt những triều Giáo hoàng, người kế vị thứ 266 của Thánh Phêrô đã thể hiện khuôn mặt của một Giáo hội gần gũi, có khả năng làm chứng cho sự dịu dàng và lòng trắc ẩn, chào đón và ôm lấy mọi người, ngay cả khi phải trả giá bằng rủi ro và không bận tâm đến phản ứng của những người tự cho mình là đạo đức. Đức Thánh Cha viết trong “Evangelii Gaudium”, lộ trình triều Giáo hoàng: “Tôi thích một Giáo hội gặp tai nạn, bị thương và lấm lem vì đã ra ngoài, hơn là một Giáo hội ốm yếu vì khép kín và bám víu vào sự an toàn của chính mình”. Một Giáo hội không đặt sự tin tưởng vào khả năng của con người, vào sự chi phối của những người có sức ảnh hưởng chỉ biết đến bản thân họ và vào các chiến lược tiếp thị tôn giáo, nhưng là một Giáo hội trở nên trong suốt để cho mọi người nhận ra khuôn mặt nhân từ của Đấng đã thiết lập Giáo hội và đã gìn giữ Giáo hội tồn tại, mặc dù mọi thử thách, trong suốt 2.000 năm.
Chính khuôn mặt và cái ôm đó đã được rất nhiều người nhận ra nơi vị Giám mục Roma lớn tuổi đến từ Argentina, người đã bắt đầu triều Giáo hoàng của mình bằng việc cầu nguyện cho những người di cư đã chết trên biển ở Lampedusa, và kết thúc sứ vụ trên chiếc xe lăn, dành trọn cuộc đời cho đến giây phút cuối cùng để làm chứng cho thế giới về cái ôm thương xót của một Thiên Chúa luôn gần gũi và trung thành trong tình yêu dành cho mọi loài thụ tạo của Người.
Andrea Tornielli